Η οικουμενική περιπλάνηση των Ελλήνων

Η ανθρωπογεωγραφία της μετανάστευσης μέσα από τα ιστορικά τεκμήρια, τις μνήμες και την εξέλιξη των κοινοτήτων στις πέντε ηπείρους

• Του Θαναση Bασιλειου, Η Καθημερινή, Kυριακή, 20 Φεβρουαρίου 2011

• Οι δρόμοι των Ελλήνων. Η ιστορία των ελληνικών κοινοτήτων στις πέντε ηπείρους, επιμέλεια: Κ. Λουκέρης, Κ. Πετράκη, εκδ. Polaris, Αθήνα 2010, σελ. 480

Σε μια κρίσιμη περίοδο, με την Ελλάδα χώρα-τράνζιτ, ανεξέλεγκτης υποδοχής μεταναστών, στερούμενη μιας ολοκληρωμένης μεταναστευτικής πολιτικής και με την προοπτική της χώρας-πομπού μεταναστών αφού, στο πλαίσιο της κρίσης, η «έξοδος» έχει πλέον μπει στην ημερήσια ατζέντα, «Οι δρόμοι των Ελλήνων» κινητοποιούν συνειρμούς. Σίγουρα, δίνουν ένα μοναδικό σφαιρικό ιστορικό πανόραμα της ελληνικής μετανάστευσης και τη συνισταμένη των διαφορετικών εκδοχών του απόδημου ελληνισμού, όπως διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε στις πέντε ηπείρους έως σήμερα.

Εκτός από τον γαλαξία των ελληνικών κοινοτήτων, το έργο αποτυπώνει την κατάσταση των Ελλήνων και τις μεταβολές του περιεχομένου της ελληνικότητας, μέσα από τη διαχρονική και δυναμική διαδικασία μετανάστευσης ατόμων και ομάδων, για διαφορετικούς λόγους, σε διαφορετικές συνθήκες και με διαφορετικά πάντα αποτελέσματα.

• Ο χορός των μεταναστών

Χωρίς εξάρσεις και με μετρημένη δόση νοσταλγίας, μυστηρίου, θαυμασμού και αναζήτησης, ζωντανεύουν στις σελίδες του βιβλίου γνωστές και άγνωστες -σε κάποιες χώρες για πρώτη φορά- ιστορίες των Ελλήνων μεταναστών και της οργάνωσής τους. Κατά περιοχές, οι συγγραφείς εστιάζουν στο οικονομικό, πολιτικό πλαίσιο της χώρας υποδοχής, στο ιστορικό και τα χαρακτηριστικά της μετανάστευσης, στην κοινοτική οργάνωση, στις οικονομικές επιδόσεις των μεταναστών, στην παιδεία, τον πολιτισμό και την πολιτική. Η Γαλλία του Κοραή και του κύκλου του, οι Ελληνες των Βαλκανίων, οι Αιγυπτιώτες και οι Αλεξανδρινοί, η Αμέρικα των μεγάλων ευκαιριών, ο Καναδάς, η Νότια Αμερική -το εφαλτήριο των Ελλήνων στη ναυτιλία-, η Αργεντινή του Ωνάση και του Δημ. Δάνδολου, το Μεξικό του επαναστάτη Πλωτίνου Ροδοκανάκη, οι Ελληνες του Παναμά, η Ιαπωνία του Λευκάδιου Χερν, οι «παράξενοι» που βουτάνε καταχείμωνο στις τρύπες του πάγου για να πιάσουν έναν σταυρό στη μακρινή Μαντζουρία, οι εξαντλημένοι πρώτοι Ελληνες της Αυστραλίας, οι εργάτες στα μεταλλεία της Νότιας Αφρικής κ.ά., ανοίγονται σαν χορός Ελλήνων.

Και από κοντά, παρελαύνουν οι χιλιάδες Πελοποννήσιοι, Μακεδόνες, Ρουμελιώτες Ηπειρώτες, Κρητικοί, Κεφαλλονίτες, Χιώτες και Μυτιληνιοί, Συμιακοί και Καλύμνιοι, ναυτικοί και τυχοδιώκτες και άλλοι που διέπρεψαν ως εφοπλιστές, ως ιδιοκτήτες υπεραγορών, τραπεζών, ως επιχειρηματίες και διευθυντές καταστημάτων, εκδότες εφημερίδων, εστιάτορες και ξενοδόχοι, έμποροι και λιανοπωλητές και πολλοί που δραστηριοποιήθηκαν στον χώρο των γραμμάτων και της επιστήμης, των τεχνών, της μουσικής και της πολιτικής, αφού αξιώθηκαν να γίνουν βουλευτές των χωρών υποδοχής, δήμαρχοι πόλεων, μέχρι ήρωες και ευεργέτες. Στο φόντο, οι αδυναμίες της ελληνικής κοινωνίας, οι περιπέτειες (Μικρασιατική Καταστροφή, πόλεμοι, Εμφύλιος κ.ά.) αλλά και οι συγκυρίες που οδήγησαν τους Ελληνες στα πέρατα του κόσμου: ΗΠΑ, Καναδά, Λατινική Αμερική, Αυστραλία, Αίγυπτο, Σουδάν, Νότια Αφρική, Αιθιοπία, Ευρώπη κ.α.

• Επίκαιροι αναστοχασμοί

Η ελληνική μετανάστευση τον 19ο και τον 20ό αιώνα υπήρξε συνδεδεμένη με τις κοινωνικοοικονομικές διακυμάνσεις της ελληνικής υπανάπτυξης και τους ποικίλους καταναγκασμούς, αλλά και την αντίστοιχη κοινωνικοπολιτική βιομηχανική και αναπτυξιακή τροχιά των χωρών υποδοχής και ουδόλως ερμηνεύεται με βάση το ιδεολόγημα της φυσικής ροπής του Ελληνα προς την περιπέτεια και την ξενιτιά.

Οι Ελληνες μετανάστες (χωρίς γενικεύσεις) υπήρξαν κι αυτοί θύματα αποκλεισμών, προκαταλήψεων, βιαιοτήτων, εχθρικής αντιμετώπισης κ.λπ.

Στις οργανώσεις του απόδημου ελληνισμού ως συνεκτικός δεσμός των Ελλήνων μεταναστών, όπου γης, κυριαρχούν η Εκκλησία, αλλά και η ελληνική γλώσσα, η παιδεία και οι παραδόσεις. Στις οργανώσεις υπήρξαν ιδιοτέλειες, εσωτερικές συγκρούσεις για τον έλεγχό τους, διαφορετικές στρατηγικές ως προς τις σχέσεις που επεδίωκαν με τη χώρα υποδοχής και με την Ελλάδα.

Η ζωή των Ελλήνων στις χώρες υποδοχής παρουσίασε πολλές αντιστοιχίες με τη ζωή των μεταναστών στη χώρα μας, αφού και εκεί υπήρξαν τα ζητήματα νόμιμης ή παράνομης εγκατάστασης, νόμιμης ή μαύρης εργασίας, ενσωμάτωσης ή αποκλεισμού, ακόμα και διωγμών.

• Οι συντελεστές

Υπό τη φροντίδα των Κ. Λουκέρη και Κ. Πετράκη, τα κείμενα υπογράφουν οι Αλέξανδρος Κιτροέφ -καθηγητής ιστορίας στο Haverford College της Πενσιλβάνια και διευθυντής του Κέντρου Ειρήνης και Παγκοσμιοποίησης- (Βόρεια και Κεντρική Αμερική, Βόρεια Αφρική, Μέση Ανατολή), Γεώργιος Γιακουμής -φιλόλογος, διευθυντής Εστίας Τιράνων του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού- (Αλβανία), Κώστας Λουκέρης -εκπαιδευτικός, πολιτικός επιστήμονας- (Ελληνες της Κωνσταντινούπολης, Υποσαχάρια Αφρική), Κυριακή Πετράκη -επιστημονική συνεργάτις του Εργαστηρίου Διαπολιτισμικών και Μεταναστευτικών Μελετών του Πανεπιστημίου Κρήτης- (Δυτική Ευρώπη, Ρουμανία), Βλάσης Αγτζίδης -διδάκτορας ιστορίας, ειδικός σύμβουλος στο Ιδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού- (πρώην ΕΣΣΔ, Βουλγαρία, FYROM, Τουρκία), Αναστάσιος Τάμης -καθηγητής στο Notre Dame University της Αυστραλίας- (Νότια Αμερική, Ανατολική και Νότια Ασία, Ωκεανία).