ΜΙΛΤΟΣ ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ: Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΗ, ΣΑΝ ΦΥΣΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ!

Διακριτικά κυκλοφόρησαν, σε δεύτερη έκδοση, μέσα στο 1982, τα Χρωμοτραύματα του Μίλτου Σαχτούρη, για να καταδειχτεί, τουλάχιστον έτσι, πως ο ποιητής, που δεν συνεστιάζεται στα σαλόνια της αγοράς και των κάθε λογής λογίων, ζει ανάμεσά μας, παρότι είναι κλεισμένος στη μοναξιά ενός τυπικά αθηναϊκού δρόμου – Ίμβρου 2, δεύτερος όροφος. Στην Πλατεία Αμερικής. Δεκάξι χρόνια τώρα κατοικεί το διαμέρισμα αυτό που χωράει ένα κρεβάτι, ράφια με αρκετά βιβλία, κάποιες προσφιλείς φωτογραφίες στους τοίχους. Η βαλίτσα κάτω απ’ το τραπέζι-γραφείο σα να σημειώνει την προετοιμασία, ανά πάσα στιγμή, για την ποιητική περιοχή – μια περιοχή με «ανθρώπους, χρώματα, ζώα, μηχανές». Και παρ’ όλα αυτά, ένας άνθρωπος και ποιητής μοναχικός και ακέραιος στη μοναξιά του. Ψηλός, ευθυτενής, διστακτικός μέχρι ν’ ανιχνεύσει τον επισκέπτη του. Ύστερα, γίνεται κοντινός, οικείος, δικός. Μακριά όμως πάντα από κάθε σκέψη να βρεθεί σε χορούς και πανηγύρια, σε κοσμικές συγκεντρώσεις και κάθε εκδήλωση που σηματοδοτεί τη ματαιότητα ενός κόσμου που αναλίσκεται χωρίς λόγο… Δεν βγαίνει και δεν κυκλοφορεί γιατί έτσι μπορεί να αισθάνεται καλύτερα και να λειτουργεί καλύτερα.

«Άρχισα να γράφω πεζογραφήματα και, αιφνίδια, το ’41, πριν μπουν οι Γερμανοί, μέσα σ’ ένα μήνα, έγραψα πολλά ποιήματα που αποτέλεσαν μια συλλογή – αυτή την οποία έχω αποκηρύξει τώρα και την οποία βρήκε ο κ. Δάλλας…[1]. Αυτή τη δουλειά δεν την υπολογίζω. Θεωρώ ότι αρχίζει η παραγωγή μου από το ‘43-44 που έγραψα τα πρώτα ποιήματα, αυτά που ύστερα περιελήφθησαν στη συλλογή μου Η Λησμονημένη, το 1945. Οι εμπνεύσεις μου ήταν από την Κατοχή. Από κει άντλησα την ποίησή μου και, φυσικά, για τη Λησμονημένη και για όλες σχεδόν τις συλλογές μου. Όλες οι εμπειρίες της Κατοχής πέρασαν μέσα από την ποίησή μου. Τα Χρωμοτραύματα είναι η κατάληξη από μια μεγάλη περιπέτεια τόσων ετών. Προηγήθηκαν περίπου δέκα συλλογές. Όλα τα τελευταία χρόνια των κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών στον τόπο μας έχουν επιδράσει, οπωσδήποτε, στην ποίησή μου αλλά όχι άμεσα. Έχουν επιδράσει έμμεσα. Γιατί ο ποιητής έχει ένα όραμα, δικό του πάντα, το οποίο επηρεάζεται, βέβαια, από τα γεγονότα αλλά είναι κι ένας κόσμος δικός του, τον οποίο εκφράζει. Εσωτερικός κόσμος… Είναι αυτό που έλεγε ο Ρίλκε ότι και σε μια φυλακή ακόμα αν είναι, θα γράφει πάντα ο ποιητής. Δεν μπορεί να μη γράψει. Δεν είναι άμεση η επίδραση…

- Τι είναι, λοιπόν, ποίηση;

Σ’ αυτό το ερώτημα δεν υπάρχει απάντηση. Τι είναι ποίηση; Ξέρω γω! Έχω να πω πάντως ότι η ποίηση δεν είναι επάγγελμα. Είναι αποστολή. Κι ο Ρίλκε, πάλι, στη μελέτη του για τον Ροντέν λέει ότι ο δρόμος των δημιουργών είναι ένα μονοπάτι γεμάτο αγριάγκαθα. Γιατί όλα τα δίνουνε στην τέχνη τους.

- Τι συνέβη ώστε ν’ ασχοληθείτε με την ποίηση;

Όταν αποφάσισα ν’ ασχοληθώ με την ποίηση, έκαψα τα βιβλία της Νομικής – διάβαζα τότε για το πτυχίο. Αυτό είναι αλήθεια. Δεν είναι συμβολικά, όπως αφήνει να υπονοηθεί, νομίζω, ο Δάλλας…[2]. Έπαιξε ρόλο, βέβαια, η Κατοχή και η αρρώστια μου – πέρασα μια φυματίωση βαριά που τότε θέριζε. Και μια ερωτική απογοήτευση. Αυτά τα τρία πράγματα παίξανε ρόλο σ’ αυτή μου τη μεταστροφή. Η αρρώστια, η Κατοχή και μια ερωτική απογοήτευση…

- Πώς σας δέχτηκαν σαν ποιητή;

Ήταν αρνητικοί όχι μόνον οι παλαιοί αλλά και οι σύγχρονοι, οι μοντέρνοι ποιητές της εποχής. Εκτός, βέβαια, από τον Εμπειρίκο και τον Εγγονόπουλο. Αυτοί οι δυο μου δώσανε θάρρος κι απαρχής με πίστεψαν. Οι άλλοι ήταν αρνητικοί και οι πολλοί λογοτέχνες και κριτικοί πέρασαν πολλά χρόνια για να με παραδεχτούνε.

- Είναι, φυσικά, σημαντικά όσα γράφτηκαν από τον Μαρωνίτη και τον Δάλλα…

Ίσως αυτή η αργοπορημένη αναγνώριση να έπρεπε να είχε γίνει. Μια γενιά νεότερη να με καταλάβει. Η δική μου γενιά δεν με κατάλαβε. Ούτε οι παλιότεροι.

- Οι νέοι, σήμερα, καταλαβαίνουν την ποίησή σας;

Νομίζω ότι με τους νέους επικοινωνώ. Έρχονται και με βρίσκουν άσχετοι άνθρωποι, που συγκινήθηκαν από την ποίησή μου και που γνωριστήκαμε από μια τυχαία ακρόαση σε μια διάλεξη… Έτσι έχω γνωρίσει δυο φίλους.

- Τι πιστεύετε για τους νέους ποιητές;

Υπάρχουν πολλά παιδιά τα οποία έχουν ταλέντο και παρουσιάστηκε το φαινόμενο να είναι αρκετά κορίτσια, κάτι που δεν συνέβαινε άλλοτε. Πολλές γυναίκες ποιήτριες. Πάντως, είναι σε μια ακμή η ποιητική παραγωγή.

- Αυτή η ποιητική παραγωγή εκφράζει κάτι συγκεκριμένο;

Είναι μια αγχώδης ποίηση, η οποία εκφράζει την εποχή που ζούμε.

- Η κοινωνικο-πολιτική πραγματικότητα της κάθε εποχής πρέπει να περνάει στην ποίηση;

Εγώ δεν πιστεύω άμεσα ότι πρέπει να περνάει γιατί η ποίηση είναι ένα εσωτερικό πράγμα. Αλλά, οπωσδήποτε, έμμεσα περνάει.

- Πόσο η ποίηση γίνεται κατανοητή από τον πολύ κόσμο;

Εν γένει, λίγοι καταλαβαίνουν. Σε όλες τις εποχές, λίγοι καταλαβαίνουν ποίηση. Οι περισσότεροι επηρεάζονται απ’ αυτούς τους λίγους και απλώνεται η φήμη για ένα όνομα. Δηλαδή, σήμερα διαβάζοντας Σολωμό, θαυμάζουν την αντίσταση του Μεσολογγίου. Την ποίηση που υπάρχει σ’ αυτά τα ποιήματα πολύ λίγοι την αντιλαμβάνονται.

- Τι γίνεται, τελικά, σε σχέση με τον κόσμο – θα υπάρχει πάντα αυτή η απόσταση;

Θα υπάρχει πάντοτε. Είναι άσχετο με τη μόρφωση. Ο πρώτος μου θαυμαστής ήταν ένας τσαγκάρης, με γνώσεις Δ΄ Δημοτικού, ο οποίος καταλάβαινε τα ποιήματά μου. Πολλοί μπορεί να είναι καθηγητές πανεπιστημίου και να μην καταλαβαίνουν και να είναι απλοί άνθρωποι στους οποίους να μιλάει η ποίηση. Έχει τους ακροατές της η ποίηση, τους αναγνώστες της. Πάντοτε ένα κοινό που καταλαβαίνει, άσχετα με τη μόρφωση που έχει.

- Η ελληνική ποίηση έχει κάποιο πρόσωπο στον παγκόσμιο χώρο;

Υπάρχει πρόβλημα γλώσσας. Η γλώσσα μας μιλιέται από λίγους ανθρώπους. Αλλά σαν επίτευγμα η ποίηση είναι υψηλά. Γιατί στην Ευρώπη υπάρχει μια παρακμή. Στη Νότια Αμερική υπάρχουν ποιητές καλοί. Η Ευρώπη έχει κορεστεί.

- Γιατί στη Νότια Αμερική;

Οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Η καταπίεση δημιουργεί ίσως ένα ποτάμι που βγαίνει. Οι δυτικοί έχουν φθαρεί, από τον τεχνολογικό τους πολιτισμό, από τις εύκολες εξωτερικές απολαύσεις. Δεν έχουν πράγματα πια να πούνε.

- Έχει μέλλον η ποίηση στον τόπο μας;

Με τις νέες προοπτικές, ασφαλώς έχει μέλλον γιατί, τον δικό μου καιρό, τα βιβλία δεν πουλιόντουσαν καθόλου. Το τρίτο μου βιβλίο, που είναι ένα από τα καλύτερα, το «Με το πρόσωπο στον τοίχο», πούλησε μόνο πέντε αντίτυπα! Έτσι και τ’ άλλα – πενήντα το πολύ, εξήντα, αντίτυπα. Βέβαια, τα συγκεντρωμένα ποιήματά μου, στην έκδοση του Κέδρου πουλήθηκαν και είναι τώρα στην πέμπτη χιλιάδα. Τέλος πάντων, σήμερα πουλιούνται οι νέοι ποιητές. Πουλιέται η ποίηση, κυκλοφορεί.

- Εσείς, πώς γράφετε ένα ποίημα;

Μου έρχεται έμπνευση εκεί που δεν την περιμένω. Τα ποιήματά μου, τα περισσότερα, τα έχω γράψει στην Κατοχή, στα καφενεία τα άδεια και παγωμένα, στο δρόμο. Το βράδυ που κοιμάμαι, ξυπνάω αιφνιδίως και μου έρχεται μια ιδέα. Είναι η έμπνευση. Πρώτα γράφω την κεντρική ιδέα. Ύστερα από πολλές μέρες την επεξεργάζομαι. Άμα περάσει μια βδομάδα και δεν έχει βγει, το σκίζω ή το παραμερίζω. Αλλιώς, το βάζω κατά μέρος, στα ποιήματα που έχω υπό έκδοση.

- Από την πρώτη σας εμφάνιση στην ποίηση, είχε κάποιους σταθμούς η πορεία σας;

Δεν είχε σταθμούς. Ήταν, θα μπορούσα να πω, ένα ημερολόγιο υποσυνείδητο της ζωής μου. Έζησα, γράφοντας αυτά τα ποιήματα. Ήταν η τροφή μου.

- Είχατε κάποιους δασκάλους στην ποίηση;

Πάρα πολλούς. Δεν είχα έναν ή δυο. Διάβασα πολλή ποίηση. Και νομίζω ότι οι νέοι πρέπει να διαβάζουν πολύ., κι όπως είχε πει ο Σεφέρης «παρθενογένεση στην ποίηση δεν υπάρχει». Είναι συνέχεια οι ποιητές, αλυσίδα. Με τη διαφορά ότι οι καλοί ποιητές τρέφονται και οι κακοί μιμούνται με τα πρότυπα που διαβάζουν.

- Υπάρχουν ποιητές που γράφουν… ποταμούς, ενώ εσείς είστε ολιγογράφος…

Είναι η ιδιοσυγκρασία τους να γράφουν έτσι. Εγώ, ναι, είμαι ολιγογράφος. Και πιστεύω για τον εαυτό μου ότι, τελικά, κερδίζει με την ολιγογραφία. Με τα πολλά ποιήματα μπερδεύεται. Ο Παλαμάς είναι πολύ καλός ποιητής αλλά οι νέοι δεν τον αγαπάνε γιατί δεν μπορούν να βρουν, μέσα στο χάος των ποιημάτων που έχει γράψει, τα καλά. Εξαρτάται, λοιπόν, από τον καθένα. Πάντως, για μένα, η δημιουργία είναι απλή, σαν φυσική λειτουργία!

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Μίλτος Σαχτούρης γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου του 1919 στην Αθήνα και, καταγόμενος από την Ύδρα (δισέγγονος του ναυάρχου του ’21 Γεωργίου Σαχτούρη), παραμένει δημότης της. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας (1937-40). Δημοσίευσε δέκα ποιητικές συλλογές: Η Λησμονημένη (1945), Παραλογαίς (1948), Με τον πρόσωπο στον τοίχο (1952), Όταν σας μιλώ (1956), Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο (1958), Ο Περίπατος (1960), Τα στίγματα (1962), Σφραγίδα ή η όγδοη Σελήνη (1964), Το σκεύος (1971), Χρωμοτραύματα (1980), Καταβύθιση (1990), Έκτοτε (1996), Φωνή από την άλλη ακρογιαλιά (1997), Ανάποδα γυρίσαν τα ρολόγια (1998), και μια συγκεντρωτική έκδοση με τίτλο Ποιήματα, 1945-1971.

Ο Μίλτος Σαχτούρης πέθανε στην Αθήνα στις 29 Μαρτίου 2005. Μπορεί κανείς να διαβάσει αποσπάσματα κριτικών και άλλων σημειωμάτων που γράφτηκαν για τον Σαχτούρη και το έργο του ΕΔΩ!

[Εξόρμηση, 11-12 Δεκεμβρίου 1982]

---

[1] Γ. Δάλλας: «Υπάρχει μια προϊστορία αποκηρυγμένων, ακόμη και μια παρασιωπημένη συλλογή – Μίλτου Χρυσάνθη: Η μουσική των νησιών μας – του 1941».

[2] Γ. Δάλλας: «Όταν πέθανε το 1939 ο πατέρας του και ξέσπασε στη συνέχεια ο πόλεμος του ’40, αδυνατώντας να υπηρετεί σε δυο κυρίους, αποφάσισε να διακόψει τις πανεπιστημιακές του σπουδές και να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην ποίηση. Έκαψε μάλιστα όλα τα νομικά του βιβλία. Τυπικά ανεκδοτολογική απόφαση και χειρονομία, που ίσως θέλει να υποδηλώσει πως έτσι έκοψε και τελετουργικά τις γέφυρες με τη θεσμοθετημένη σύμβαση των ανθρωπίνων σχέσεων…»