ΟΙ ΨΙΘΥΡΙΣΤΕΣ: ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ

O Orlando Figes (γενν. Λονδίνο 1959) είναι καθηγητής της ιστορίας στο Birkbeck College, του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Έχει γράψει πολλά βιβλία που αναφέρονται στη ρωσική ιστορία: το Η τραγωδία ενός λαού: Η ρωσική επανάσταση:1891-1924 [A People's Tragedy: The Russian Revolution, 1891-1924] τιμήθηκε επανειλημμένως με τα βραβεία Wolfson Prize, NCR Book Award, W.H. Smith Literary Award, Longman/History Today Book Prize και Los Angeles Times Book Prize. Επίσης το βιβλίο Ο Χορός της Νατάσας: Μια πολιτιστική ιστορία της Ρωσίας [Natasha's Dance: A Cultural History of Russia] (2002) που είχε συμπεριληφθεί στον κατάλογο (short-list) επίλεκτων υποψηφίων για το Samuel Johnson Prize και το Duff Cooper Prize. Το τελευταίο του βιβλίο είναι το «The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia» [=Οι Ψιθυριστές: Ιδιωτική ζωή στη Ρωσία του Στάλιν] (2007). Άλλα έργα του: «Peasant Russia, Civil War: The Volga Countryside in Revolution, 1917-21» (1989), «Interpreting the Russian Revolution: The Language and Symbols of 1917» (1999), σε συνεργασία με τον Boris Kolonitskii.

Για να γράψει τους Ψιθυριστές, ο Orlando Figes μελέτησε, για πολλά χρόνια, τα απομνημονεύματα των διανοουμένων «αποστατών», όπως οι Eugenia Ginzburg και Nadezhda Mandelstam, και το έργο του Aleksandr Solzhenitsyn, που χαιρετήθηκε ευρέως ως μια αυθεντική φωνή ενός ανθρώπου που έζησε τον τρόμο του Στάλιν ως απλός πολίτης. Τα βιβλία τους πράγματι αποτύπωσαν την εμπειρία των ανθρώπων, οι οποίοι ήσαν «έντονα αφοσιωμένοι στα ιδανικά της ελευθερίας και του ατομικισμού». Αλλά δεν μπορεί κανείς να πει ότι ήσαν χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι εκατομμυρίων άλλων ανθρώπων που δεν ήσαν αντίπαλοι του καθεστώτος και δεν συμμετείχαν σε οποιοδήποτε είδος ουσιαστικής διαφωνίας, αλλά στάλθηκαν ακόμα και στα στρατόπεδα εργασίας, εξόριστοι σε μακρινούς τόπους ή κατευθείαν στη συνοπτική εκτέλεση. Παρακολουθούμε τον αντίκτυπο του gulag «στον εσωτερικό κόσμο των απλών πολιτών», πολλά θύματα «σιωπηλά αποδέχτηκαν τις βασικές αξίες του συστήματος».

Ο συγγραφέας στρέφει την προσοχή μας σε μια τεράστια σειρά πηγών - επιστολές, απομνημονεύματα, συνομιλίες. Εξιστορεί για το πώς οι Ρώσοι προσπάθησαν να υπομείνουν τη ζωή κάτω από τον Στάλιν, υπομένοντας πολλές φορές την πραγματικότητα των φοβερών επιλογών τους. Η σοβιετική ιστορία έχει ιδωθεί γενικά είτε ως ιστορία ενός πολιτικού συστήματος είτε ιστορία των θυμάτων του. Το Whisperers είναι για τους Ρώσους ολόκληρη η τρομακτική εμπειρία κάτω από τον Στάλιν. Εκείνοι που διαμόρφωσαν το πολιτικό σύστημα έγιναν, πολύ συχνά, τα θύματά του. Εκείνοι που ήσαν τα θύματά του, ήσαν συχνά αρκετά αθώοι. Το Whisperers αναδημιουργεί το είδος του λαβυρίνθου στο οποίο οι Ρώσοι βρέθηκαν, όπου μια χωρίς πρόθεση λανθασμένη ενέργεια μπορούσε είτε να καταστρέψει μια οικογένεια είτε, διεστραμμένα, να την σώσει. Μια κοινωνία στην οποία ο καθένας μιλούσε ψιθυριστά: είτε για να προστατευθεί ο ίδιος, την οικογένειά του, τους γείτονες είτε τους φίλους του - είτε για να τους ενημερώσει.

Ο Figes παραθέτει δημόσιες επιστολές αποθάρρυνσης της καταγγελίας. Σε μια αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Εγώ, ο Nikolai Ivanov, απαρνιέμαι τον πατέρα μου, έναν πρώην-ιερέα, επειδή για πολλά χρόνια εξαπάτησε τους ανθρώπους με τη διδασκαλία του ότι ο Θεός υπάρχει, και αυτός είναι ο λόγος που διαρρηγνύω όλες τις σχέσεις μου μαζί του». Οι νέοι αισθάνθηκαν την ανάγκη να σπάσουν τη συνέχεια με το παρελθόν τους, υποστηρίζοντας συχνά ότι οι γονείς τους ήσαν νεκροί ή είχαν φύγει σαν ένα δείγμα απομάκρυνσης από «το στίγμα παράδοσής τους». Υπήρξαν γονείς που εκλιπαρούσαν τα παιδιά τους για να υποβάλουν τέτοιες επιστολές προκειμένου να εξασφαλίσουν πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ή την επαγγελματική πρόοδο!

Κάθε ιστορία είχε τη λογική της. Η εκστρατεία του Στάλιν για να εκφοβίσει τον πληθυσμό δεν είχε κανένα ηθικό όριο. Ο Figes γράφει για τον Pavlik Morozov, έναν έφηβο που λέγεται ότι σκοτώθηκε από άλλα μέλη της οικογενείας του επειδή είχε καταγγείλει τον πατέρα του για την πώληση ψεύτικων εγγράφων στους κουλάκους ζωντανός στις εδώ κοντά «πρόσθετες τακτοποιήσεις.» (Οι κουλάκοι ήσαν μια κατηγορία αποκαλούμενων πλουσιότερων αγροτών που θεωρήθηκαν το κύριο εμπόδιο στην κολλεκτιβοποίηση) ο πατέρας καταδικάστηκε και στάλθηκε σε ένα στρατόπεδο εργασίας και αργότερα εκτελέστηκε. Μετά από το θάνατο του αγοριού, ο σοβιετικός Τύπος δημιούργησε έναν ολόκληρο μύθο γύρω από την περίπτωσή του.