Τίτος Πατρίκιος: «Oλα τα κόµµατα νοσταλγούν το παρελθόν»

• Γιάννης Ν. Μπασκόζος
• Ενας από τους επιφανέστερους ποιητές μιλά για την άριστερά τού σήμερα και τη χρησιμότητα της ποίησης
• ΤΟ ΒΗΜΑ: 20/11/2011

Με µια µεγάλη διαδροµή στην ποίηση, αγωνιών πάντα για το µέλλον, ο Τίτος Πατρίκιος µιλάει για την αναντιστοιχία ιδεών και πραγµατικότητας, για τον παρελθοντισµό των κοµµάτων αλλά και για τις ελπίδες που χαράσσει η ποίηση εν µέσω κρίσης. Ο ποιητής που έγραψε το «κανένας στίχος σήµερα δεν ανατρέπει καθεστώτα» πιστεύει ότι η ποίηση µπορεί να σε κάνει να δεις καθαρότερα τα πράγµατα. Την Τρίτη 22 Νοεµβρίου στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς) οι φίλοι του ποιητή θα µιλήσουν σε µια τιµητική βραδιά για τον ίδιο και το έργο του. 

• Η τελευταία ποιητική σας συλλογή τιτλοφορείται «Συγκατοίκηση με το παρόν» (Εκδόσεις Κέδρος). Τι σημαίνει αυτό; Οτι, ίσως, συγκατοικούμε με ένα παρόν που δεν θέλουμε; 

«Μας αρέσει - δεν µας αρέσει, είµαστε αναγκασµένοι να συγκατοικούµε µε το παρόν, γιατί µόνον έτσι µπορούµε να δούµε πού βρισκόµαστε και ενδεχοµένως να χαράξουµε, έστω αµυδρά, έναν δρόµο για το πού θα πάµε. Εχω την αίσθηση ότι η ανάκληση του παρελθόντος γίνεται πια όχι για να το επισκοπήσουµε κριτικά αλλά για να το νοσταλγήσουµε και κατά έναν φαντασιακό τρόπο να επιστρέψουµε στο παρελθόν. Αυτή τουλάχιστον την αίσθηση αποκοµίζω και από την έκφραση όλων των πολιτικών κοµµάτων. Το ΚΚΕ δείχνει ότι θέλει να επιστρέψει στην ιδανική εκείνη σταλινική εποχή του 1936. Ο ΣΥΡΙΖΑ επιθυµεί να επιστρέψει ει δυνατόν στις αρχές του 1945, την εποχή της Συµφωνίας της Βάρκιζας, ώστε να αποτραπεί εκείνη η συµφωνία και ο ΕΛΑΣ να συνεχίσει τον αγώνα. Το βαθύ ΠΑΣΟΚ νοσταλγεί την επιστροφή στο 1981, η Ν∆ νοσταλγεί το 1974, µε την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραµανλή στην Ελλάδα και στην εξουσία, και όλα µαζί τα κόµµατα και άλλοι σχηµατισµοί νοσταλγούν και επιθυµούν να βρισκόµασταν στην ευδαιµονία του 2004. Το τι θα γίνει στο µέλλον τούς απασχολεί πολύ λιγότερο».

• Ενας ποιητής μπορεί να εμπνέεται από το μέλλον;

«Οσες φορές οι ποιητές, κι εγώ ο ίδιος, προσπαθήσαµε να προδιαγράψουµε το µέλλον, πέσαµε έξω. Αν διαβάσεις τα ποιήµατα του σοσιαλιστικού ρεαλισµού σήµερα, γελάς. Οταν όµως δεν έχουµε µνήµη, είµαστε γυµνοί µέσα στο παρόν. Και το πρόβληµα σήµερα είναι ποιος προσπαθεί να εποικήσει αυτή τη µνήµη, να την τροποποιήσει σύµφωνα µε τις δικές του σκοπιµότητες και επιθυµίες. Παλαιότερα οι πόλεµοι γίνονταν για εδαφικές επεκτάσεις, µετά για την κατάκτηση των πρώτων υλών, λένε ότι στο µέλλον θα γίνονται για το νερό, αλλά πιστεύω ότι σήµερα γίνεται ένας κρυφός πόλεµος για την κατάκτηση της µνήµης. Παράδειγµα, η τηλεόραση προσπαθεί να κατακτήσει όχι µόνον τη συµπεριφορά µας µέσα στο παρόν αλλά και την ίδια µας την ιστορική υπόσταση και µνήµη. Από την άλλη µεριά, δεν ξεχνώ ποτέ µια φράση του Χέγκελ: “Το µόνο που διδάσκει η Ιστορία είναι ότι δεν µας διδάσκει τίποτα” – γι’ αυτό και τα λάθη επαναλαµβάνονται σταθερά».

• Δεν είναι κακό να αλλάζεις, το λέτε και στα ποιήματά σας. Η κοινωνία μας έχει αλλάξει;

«Πιστεύω ότι η πραγµατικότητα έχει αλλάξει βαθύτατα, αλλιώς ζούµε, αλλιώς µετακινούµαστε, αλλιώς επικοινωνούµε κι αλλιώς γράφουµε. Υπάρχει όµως µια αντίφαση ανάµεσα στις αλλαγές που γίνονται και στις ιδέες που έχουµε για τις αλλαγές. Οι ιδέες αλλάζουν πολύ αργότερα, αυτό εξηγεί και γιατί τα κόµµατα βρίσκονται τόσο πίσω. Οι ιδέες τους παραµένουν στο να εκφράζουν ανάγκες, σκοπιµότητες και επιθυµίες παλαιότερες. Η µεγαλύτερη αλλαγή των τελευταίων χρόνων είναι η επικράτηση της οικονοµίας έναντι της πολιτικής. Η πολιτική που κυριαρχείται από το συναίσθηµα και τα πάθη ή από την ιδιοτέλεια και τη δίψα εξουσίας είναι ανίσχυρη απέναντι στην οικονοµία ή, ακόµα χειρότερα, υποταγµένη σε αυτήν. Μόνο η λογοκρατούµενη και δηµοκρατικά ελεγχόµενη πολιτική µπορεί να αντιµετωπίσει την οικονοµία. Τις πραγµατικές αλλαγές προσπαθεί να συλλάβει και η ποίηση, κάτι που ίσως δεν φαίνεται αµέσως. Παράδειγµα, η ποίηση του Καβάφη συνέλαβε µια πραγµατικότητα που σ’ εµάς επήλθε πολύ αργότερα».

• Το τελευταίο διάστημα ζήσαμε τόσο έντονα κρισιακά φαινόμενα που αναρωτιέμαι τι ρόλο θα είχε η ποίηση μέσα σε όλα αυτά. Μήπως είναι μια πολυτέλεια, το χαβιάρι μιας ελίτ;

«Η ποίηση παίζει έναν µεγαλύτερο ρόλο από ό,τι πιθανώς και εµείς οι ίδιοι υποπτευόµαστε. Ο φίλος ελληνοϊταλός εκδότης και µεταφραστής Νικόλα Κροτσέτι µού έλεγε ότι στο Internet η λέξη µε τις περισσότερες εισόδους είναι το σεξ, ακολουθεί η λέξη money (χρήµα) και τρίτη κατά σειρά είναι η λέξη poetry (ποίηση). Εκατοµµύρια γράφουν και ελάχιστοι διαβάζουν. Είναι καλό από τη µια µεριά, γιατί γράφοντας ένα ποίηµα απαλλάσσονται από ένα ψυχικό φορτίο, πρόκειται για µια ατοµική και ανέξοδη αυτοψυχανάλυση. Ο κίνδυνος είναι µήπως όλοι αυτοί εκλάβουν αυτή τη δραστηριότητα ως τέχνη. Εκεί µπορείς να πέσεις στην παγίδα, να γίνεις ψώνιο. Oι ποιητές χρειάζεται να διαβάζουν τα ποιήµατά τους στον κόσµο. Η ποίηση µπορεί να συµβάλει στο να ξεπεραστεί ο κατακερµατισµός που µας έχουν επιβάλει».

• Στα ποιήματά σας μιλάτε συχνά για τη δράση σας στην Αριστερά. Τι σημαίνεισήμερα το «είμαι αριστερός»; 

«∆εν υπάρχει σήµερα µόνο µία Αριστερά. Υπάρχουν πολλές Αριστερές, η επαναστατική, η αναρχική, η δηµοκρατική, η µεταρρυθµιστική, οι οποίες µάλιστα συγκρούονται και µεταξύ τους. Αυτά τα επίθετα δεν είναι τυχαία, χαρακτηρίζουν µια προοπτική της καθεµιάς. Για µένα αριστερός σηµαίνει να πιστεύεις στις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, “ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη”, και επιπλέον στην ανθρώπινη αλληλεγγύη, στην κοινωνική δικαιοσύνη και να απορρίπτεις κάθε µορφή δικτατορίας. Αλλά τελικά το τι είναι ο καθένας κρίνεται από την ίδια του τη ζωή και όχι από το τι δηλώνει για τον εαυτό του». 

• Αρκετά ποιήματά σας μιλάνε για τον θάνατο. Φοβάστε

«Τον θάνατο πάντα τον φοβόµουν. ∆εν υπήρξα ποτέ άφοβος, ακόµα κι όταν αντιµετώπιζα τον θάνατο. Προσπαθώ µέχρι σήµερα να κατανικώ τον φόβο µου, όχι να τον αρνηθώ, ούτε να τον αγνοήσω. Αλλά, από µια µεριά, ο φόβος είναι χρήσιµος, γιατί χωρίς φόβο δεν βλέπεις τα πράγµατα· αν δεν σε τυφλώσει, µπορεί να σε κάνει δηµιουργικό. Η ποίηση είναι ένας τρόπος να κατανικήσεις τον φόβο, γιατί αναγνωρίζοντας τον εαυτό σου αναγνωρίζεις τον άλλον. Να, χθες σε µια εκδήλωση µε πλησίασε ένας άγνωστός µου και µου είπε “σας ευχαριστώ, ένας στίχος σας µε βοήθησε σε µια δύσκολη στιγµή της ζωής µου”. Εκεί νιώθεις ότι και η ποίηση σε κάτι χρησιµεύει».

Ποιος ήταν ο στίχος αυτός; 

«∆οκίµασα και την εκδίκηση, πάλι εγώ ήµουν ο χαµένος».

• Η ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΚΑΙΡΟΥΣ ΚΡΙΣΗΣ

Να επιτευχθεί η επικοινωνία και η αλληλεγγύη των ανθρώπων

• Η κρίση μπορεί να μας βγάλει σε κάτι καλό;

«Το τι είναι καλό για το µέλλον συζητιέται. Αν κάποιοι πιστεύουν ότι το καλό µέλλον είναι να επανέλθουµε στην κατάσταση όπου µια οικογένεια είχε τέσσερα αυτοκίνητα και οκτώ κινητά, τότε πλανώνται πλάνην οικτράν. Το καλύτερο είναι να εξασφαλιστεί η αξιοπρεπής διαβίωση όλων αλλά και να επιτευχθούν η επικοινωνία και η αλληλεγγύη των ανθρώπων. Η αλληλεγγύη που πραγµατώνεται χωρίς ανταλλάγµατα, και µάλιστα αυτή που γίνεται και ανάµεσα σε ανθρώπους µε διαφορετικές ιδέες, πρακτικές, αντιλήψεις. Το τελευταίο είναι και το πιο δύσκολο. Σκέφτοµαι ότι ίσως η κρίση στενεύοντας τις δυνατότητες της καταναλωτικής διασκέδασης ωθήσει τους ανθρώπους να ανακαλύψουν τη γοητεία και την απόλαυση της τέχνης. Υπάρχει το παράδειγµα της Κατοχής, µε την πνευµατική δραστηριότητα, τα θέατρα γεµάτα κόσµο κτλ.».