«Από τα αστέρια, στα συντρίμμια». Νέα βιογραφία ιχνηλατεί τη δύσκολη διαδρομή του Τζόις

The Economist 

Στη διάρκεια της ζωής του, ο Τζέιμς Τζόις (1882-1941) άκουσε να τον αποκαλούν με πολλά, διαφορετικά ονόματα. Οταν μεγάλωνε στο «αγαπημένο, βρωμερό Δουβλίνο» που απαθανάτισε στα έργα του, ο συγγραφέας των «Δουβλινέζων» και του «Οδυσσέα» ήταν ο «Sunny Jim», ο μεγαλύτερος από δέκα αδέλφια που μετακόμιζαν συνεχώς από σπίτι σε σπίτι εξαιτίας ενός αλκοολικού πατέρα που προσπαθούσε να αποφύγει τους δανειστές του. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν είχε αυτοεξοριστεί από την Ιρλανδία και την καθολική πίστη για να ζήσει στην Ιταλία και την Ελβετία, αποκλήθηκε «εικονοκλάστης» από το Βατικανό, «Herr Satan» από νεαρές Ελβετίδες που τον συμπαθούσαν αλλά κορόιδευαν τη μυτερή γενειάδα του, «η τελευταία μεγαλοφυΐα» από τους θαυμαστές του και ο «καταραμένος Τζόις» από τους εχθρούς του.

Το να αιχμαλωτίσεις έναν τέτοιο πρωτεϊκό και συναρπαστικό άνθρωπο, ο οποίος μπορούσε να βρεθεί, όπως ο ίδιος είπε, «ψηλά στ’ αστέρια τη μια στιγμή, χαμηλά στα συντρίμμια την άλλη», είναι πολύ δύσκολο εγχείρημα. Το βιβλίο του Γκόρντον Μπόουκερ («James Joyce: A Biography», εκδ. Weidenfeld & Nicolson), η πρώτη σημαντική βιογραφία του Τζόις στα πενήντα χρόνια μετά την πρώτη εκδοχή του Ρίτσαρντ Ελμαν, είναι ένα εξαιρετικό υπόδειγμα για το πώς μπορεί κανείς να ιχνηλατήσει τη ζωή ενός συγγραφέα, και μάλιστα τόσο δύσκολου όσο ο Τζόις.

Ο Μπόουκερ αρχίζει περιγράφοντας δεξιοτεχνικά τα πρώτα χρόνια του στο Δουβλίνο, γεμίζοντας το φόντο με ιστορικές λεπτομέρειες από την Ιρλανδία, από τις οποίες ο Τζόις αντλούσε σε όλη του τη ζωή υλικό για την πεζογραφία του. Ο βιογράφος ανακαλεί τις σκοτεινές, συχνά άθλιες συνθήκες στα διάφορα σπίτια όπου έμεινε η οικογένεια Τζόις, ενώ επίσης αναφέρεται σε μετεωρολογικά δελτία, σχολικά προγράμματα και τα διάφορα δάνεια που έπαιρνε ο πατέρας του συγγραφέα.

Μέσα από αυτά τα γεγονότα, αναδύεται ένας ταλαντούχος αλλά και βασανισμένος άνθρωπος. Ο Τζόις δραπέτευσε από τον «συνδυασμό προσδοκιών και αδράνειας» της Ιρλανδίας στα 22 του χρόνια μαζί με την ερωμένη του, Νόρα Μπάρνακλ. Ισχυρίστηκε ότι η Νόρα ήταν σύζυγός του, αλλά στην πραγματικότητα δεν παντρεύτηκαν, σκανδαλίζοντας αμφότερες τις οικογένειες, παρά μόνο όταν είχαν περάσει προ πολλού τα σαράντα χρόνια τους. Η ζωή του Τζόις σφραγίστηκε από συνεχείς μετακινήσεις και μόνιμες οικονομικές δυσκολίες.

Εχοντας εργαστεί ως καθηγητής αγγλικών στην Τεργέστη και ως τραπεζικός υπάλληλος στη Ρώμη, κατάφερε τελικά να απογειώσει τη συγγραφική του καριέρα χάρη στην υποστήριξη μερικών πλούσιων γυναικών, ιδιαίτερα μιας Αγγλίδας, της Χάριετ Γουίβερ, και δύο Αμερικανίδων, της Σύλβια Μπιτς και της Μάργκαρετ Αντερσον. Η πεζογραφία του, ακόμα και μετά τη φήμη που απέκτησε με τον «Οδυσσέα», ποτέ δεν του έφερε κέρδη, και οι περισσότερες επιστολές του που αναφέρονται σ’ αυτό το βιβλίο περιέχουν αιτήσεις στη Γουίβερ και στον αδελφό του, τον Στανισλάους, για δάνεια ή μικροποσά.

Αλλες πλευρές της προσωπικής ζωής του Τζόις ήταν επίσης δύσκολες. Υπέφερε από προβλήματα στα μάτια του, και τελικά έχασε την όρασή του. Η κόρη του, η Λουσία, κατέληξε σε ψυχιατρικό ίδρυμα, με διάγνωση σχιζοφρένειας, το ίδιο και η νύφη του, η γυναίκα του γιου του, Τζορτζ. Απορροφημένος από τη δουλειά του και επιστρέφοντας συχνά στο σπίτι μεθυσμένος, δημιουργούσε προβλήματα στη γυναίκα του και η ζωή του μαζί της δεν ήταν καθόλου ανέφελη. Ο Γκόρντον Μπόουκερ δεν διστάζει να δείξει αυτή την πλευρά του Τζόις, ή την απογοήτευση που προκαλούσαν σε άλλους οι προβληματικές σχέσεις του με το χρήμα και το αλκοόλ.

Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία σε τούτη τη βιογραφία για την ικανότητα του Τζόις ως συγγραφέα. Από τα πρώιμα διηγήματα στους «Δουβλινέζους» μέχρι το αυτοβιογραφικό του «Πορτρέτο του καλλιτέχνη ως νεαρού άνδρα» και τον αριστοτεχνικό «Οδυσσέα» –όπου όλη η αφήγηση είναι τοποθετημένη τη μέρα της πρώτης συνάντησής του με τη Νόρα, στις 16 Ιουνίου 1904– η λυρική, συναρπαστική φωνή του Τζόις λάμπει απ’ άκρη σ’ άκρη. Ο ήρωας του «Οδυσσέα», ο Λέοπολντ Μπλουμ, γεννήθηκε μέσα από τη συμπάθεια και τη γοητεία που ένιωθε ο Τζόις για την εβραϊκή κουλτούρα. Αυτό τον οδήγησε αργότερα να βοηθήσει πολλούς εβραϊκής καταγωγής άνδρες και γυναίκες να αποδράσουν από την Αυστρία και τη Γερμανία, όταν είχαν πλέον αρχίσει οι αντισημιτικές διώξεις από τους ναζί.

Η 16η Ιουνίου –η αποκαλούμενη «Bloomsday»– έχει καθιερωθεί ως μέρα γιορτής στη μνήμη του Τζόις. Φέτος γιορτάστηκαν τα 90 χρόνια από την έκδοση του «Οδυσσέα» και η βιογραφία αυτή έρχεται να μας θυμίσει γιατί ο συγγραφέας του αξίζει αυτήν την τιμή.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 12/8/2012