Κυνικός, έντιμος, ιδιοφυής

Ο Γκορ Βιντάλ αποτύπωσε, όσο λίγοι ομόχρονοί του, τη μάταιη λάμψη, την παράνοια και τον ίλιγγο του 20ού αιώνα των ΗΠΑ

• Του Θαναση Βασιλειου, Η Καθημερινή, 12/8/2012

«Οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει την τυραννία. Περιμένουν από τις κυβερνήσεις να διεκδικήσουν τις ψυχές τους, κι έχουν παραιτηθεί από την ευθύνη να αποφασίζουν για ένα σωρό πράγματα, από αγάπη για την ασφάλεια», έγραφε ο Βιντάλ το 1954 στην προφητική, φανταστική σάτιρα «Μεσσίας» (εκδ. Εικοστού Πρώτου, 2006). Μετά τις 31 Ιουλίου, δεν περνάει ούτε μία ημέρα που να μην αναφέρονται μερικά από τις πλέον διάσημες βιτριολικές ατάκες και τους αφορισμούς του· «η πολιτική είναι απλώς μια σόουμπιζ για παλιανθρώπους, για “bankerboys” (τραπεζοϋπαλλήλους)» και, για τον ανταγωνισμό, «δεν αρκεί η δική σου επιτυχία· πρέπει να αποτυγχάνουν οι άλλοι», που παραπέμπουν σ’ έναν Οσκαρ Ουάιλντ του 20ού αιώνα.

Στην πρώτη γραμμή του αντιπολεμικού μετώπου, με τα σημαντικά έργα του «Διαρκής πόλεμος για διαρκή ειρήνη» και «Ονειρα πολέμου», σφοδρός πολέμιος του Τζορτζ Μπους του νεότερου, μόνιμος και καυστικός επικριτής του αμερικανικού επεκτατισμού, αιχμηρός κατά των πολιτικών (σε κάθε ευκαιρία, τους κατηγορούσε για διαφθορά) και εκκεντρικός όσο λίγοι, βρέθηκε πολλάκις στο κέντρο της δημοσιότητας. Είχε χτυπηθεί με τον Νόρμαν Μέιλερ πριν από την εμφάνισή τους σε τηλεοπτική εκπομπή· χαρακτήριζε τον Τζορτζ Μπους «τον πιο ηλίθιο άνθρωπο», τον Ερνεστ Χεμινγουέι «αστείο», τον Τρούμαν Καπότε «βρωμερό ζώο» και τον Γουίλιαμ Μπάκλεϊ «κρυφοφασίστα». Τον έσωζε ο αυτοσαρκασμός του: «Δεν κρύβεται μέσα μου ένας ζεστός, αξιαγάπητος άνθρωπος. Πίσω από την ψυχρή εξωτερική εμφάνιση, δεν υπάρχει τίποτε άλλο παρά μόνο πάγος».

Η επιθετική του ειρωνεία, που αναδύθηκε από την αριστοκρατική του καταγωγή (τον φώναζαν «Γκορ» προς τιμήν του παππού του Δημοκρατικού γερουσιαστή της Οκλαχόμα, Τόμας Γκορ), την εβραϊκή παράδοση, τη χριστιανική υπεροψία της σύγχρονης αμερικανικής κοινωνίας, την πολιτισμική υπεροψία της σύγχρονης Αμερικής, αλλά και την οξεία κριτική που άσκησε στις τόσο γνώριμές του gay συνήθειες και εκφράσεις και τους κοινωνικούς αυτοματισμούς μιας γενιάς ομοφυλόφιλων Aμερικανών που έζησαν την προ του 1969 παρανομία αλλά και τη σεξουαλική απελευθέρωση της προ-Aids εποχής, έκαναν τον Βιντάλ από τους πλέον αναγνωρίσιμους Αμερικανούς συγγραφείς.

Παρότι δημιουργός συναρπαστικών ιστορικών μυθιστορημάτων για την αρχαία και τη βυζαντινή εποχή, όπως «Ιουλιανός» (1964) και «Δημιουργία» (1981), ο Βιντάλ αποτύπωσε, όσο λίγοι ομόχρονοί του, τη μάταιη λάμψη, την παράνοια αλλά και τον ίλιγγο του 20ού αιώνα των ΗΠΑ σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια. Στο «Η χρυσή εποχή», το τελευταίο βιβλίο στη σειρά των Αμερικανικών Χρονικών [Washington, D.C. (1967), Burr (1973), Lincoln (1984), Empire (1987), Hollywood (1990)], ο Βιντάλ ζωντανεύει με μαεστρία έναν ολόκληρο κόσμο: εκδότες εφημερίδων, πολιτικούς και καλλιτέχνες, φωτίζοντας τη σύγχρονη Αμερική, την Αμερική που χάρη στον πόλεμο έγινε κυρίαρχος του κόσμου, γνώριζε μια σπάνια πνευματική έκρηξη, την Αμερική που έδωσε νέα ώθηση στην καλλιτεχνική ζωή αλλά και μεγάλη καταπίεση στην αμερικανική κοινωνία ως «χώρα του βαρετού και πατρίδα του άχρωμου».

Γεννημένος το 1925 στη Στρατιωτική Ακαδημία Ουέστ Πόιντ των ΗΠΑ, έγραψε το πρώτο του βιβλίο, με τον τίτλο «Williwaw» (1946). Το τρίτο του βιβλίο, «The City and the Pillar» (Η Πόλη και ο Στυλοβάτης), προκάλεσε αναταραχή και έντονες αντιδράσεις όταν κυκλοφόρησε το 1948, γιατί περιείχε για πρώτη φορά ανοικτές περιγραφές του ομοφυλόφιλου βασικού ήρωά του. Αν και εξασφάλισε επιτυχία, φήμη και δημόσια αναγνώριση –ακόμα και από ανθρώπους που δεν είχαν διαβάσει τα βιβλία του–, ο Γκορ Βιντάλ απέτυχε στη φιλοδοξία του να γίνει ο ίδιος πολιτικός, παρότι ως υποψήφιος των Δημοκρατικών στην πολιτεία της Νέας Υόρκης για το Κογκρέσο πήρε τις περισσότερες ψήφους από οποιονδήποτε άλλον υποψήφιο.

Η συλλογή δοκιμίων του «Ηνωμένες Πολιτείες» κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου το 1993. Η μελέτη του «Παλίμψηστο» (1995), σύμφωνα με τους Κυριακάτικους Times, θεωρήθηκε «ένας από τους καλύτερους απολογισμούς σε πρώτο πρόσωπο για τον εικοστό αιώνα που θα μπορούσαμε να περιμένουμε».

Τα φώτα του θεάτρου Μπρόντγουεϊ έχουν χαμηλώσει σήμερα προς τιμήν του Γκορ Βιντάλ, του τελευταίου της γενιάς των Αμερικανών συγγραφέων που είχαν υπηρετήσει κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως οι Τζ. Ντ. Σάλιντζερ, Κουρτ Βόνεγκατ, Νόρμαν Μέιλερ και Τζόζεφ Χέλερ.

«O Γκορ Βιντάλ ήταν εραστής της αλήθειας, του Συντάγματος και της Δημοκρατίας. Με θάρρος και εξυπνάδα ενέπνευσε, αμφισβήτησε και μας διασκέδασε. Χάσαμε μία σημαντική φωνή. Θα μου λείψει η μεγάλη του καρδιά». Αυτά είπε η παλιά φίλη του Γκορ Βιντάλ, η ηθοποιός Σούζαν Σάραντον. Εκλεπτυσμένος, κυνικός, αφοριστικός, έντιμος, ιδιοφυής, μέχρι την τελευταία στιγμή, την Τρίτη 31 Ιουλίου στο Λος Αντζελες, σε ηλικία 86 ετών, έφυγε από τη ζωή ένας από τους πιο εμπνευσμένους Αμερικανούς. Ο πλέον καυστικός «gentleman bitch» του 20ού αιώνα.

Τα έργα του στα ελληνικά

«Μάιρα Μπρέκιντριτζ» (εκδ. Λιβάνη, 1986), «Δημιουργία» (Εξάντας, 1994), «Ιουλιανός» (Εξάντας, 1998), «Σε ζωντανή μετάδοση απ’ τον Γολγοθά» (Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, 1997), «Η χρυσή εποχή» (Scripta, 2002), «Διαρκής πόλεμος για διαρκή ειρήνη: Πώς καταφέραμε να γίνουμε τόσο μισητοί» (Scripta, 2003), «Ονειρα πολέμου» (Scripta, 2004), «Μεσσίας» (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2006).