Το μοντέρνο

[Μπασκόζος Γιάννης Ν. ΤΟ ΒΗΜΑ: 26/08/2012]. Η απαξία με την οποία μίλησε ο Κοέλιο για τον Τζόις, θέμα που έθιξε η στήλη πριν από λίγες Κυριακές, έδωσε αφορμή για έναν πλούσιο διάλογο στο ΒΗΜΑ online. Οι περισσότεροι σχολιαστές συμφώνησαν ότι ο Κοέλιο είναι ένας ρηχός συγγραφέας και ο Τζόις ένας σημαντικός λογοτέχνης που επηρέασε την παγκόσμια λογοτεχνία. Υπήρξε όμως μια άλλη πτυχή που επεσήμαναν κάποιοι συνομιλητές. Μήπως, όπως αναφέρει κάποιος, «με το πρόσχημα του μοντερνισμού, της κατάλυσης κάθε μυθιστορηματικής φόρμας και κοτσάροντας τον τίτλο "εσωτερικός μονόλογος» σε κάθε ασύνδετο παραλήρημα, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που έκαναν καριέρα μεγάλου λογοτέχνη; - όλα αυτά δεν θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν πριν τον Τζέιμς Τζόις, ο οποίος άνοιξε τον ασκό του Αιόλου». 

Ο σχολιαστής εννοεί το «free indirect speech» (εναλλαγή αφηγηματικού πρώτου και τρίτου προσώπου χωρίς συνδετικά στοιχεία), που σηματοδοτεί το έργο του Τζόις αλλά και άλλων: τον έχουν χρησιμοποιήσει και η Τζέιν Οστιν, η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Κάφκα και άλλοι παλαιότεροι, όπως ο Γκαίτε και ο Τσόσερ.

Η αλήθεια είναι ότι κάθε μεγάλη ανακάλυψη, σε όλες τις τέχνες, βρίσκει εύκολα μιμητές και δημιουργεί διάφορα ρεύματα. Πρόκειται για αναπόφευκτη συνέχεια. Ο Καρυωτάκης ακολουθήθηκε από μια ολόκληρη γενιά... καρυωτακιστών: προσπαθώντας να τον μιμηθούν έζησαν δεκάδες ποιητές. Μήπως δεν γνωρίζουμε ακόμη και σήμερα γραφικούς τύπους που θέλουν να γράφουν υπερρεαλιστικά πιστεύοντας ότι βρίσκονται στην πρωτοπορία; Δεν προσπάθησαν αρκετοί ατάλαντοι να μιμηθούν σπουδαία έργα που δημιούργησαν μεγάλες προσωπικότητες στη μουσική, στα εικαστικά, στον κινηματογράφο; Η Ιστορία δεν στάθηκε σε αυτούς πέρα από τη στιγμιαία εμφάνισή τους. Η συζήτηση για τους μοντέρνους (ή νεωτερικούς) είναι πολύ παλιά και η είσοδος των μεταμοντέρνων, που «έμπλεξε» κάπως τα πράγματα, επανέφερε την αξία του μοντερνιστικού κινήματος. Το μοντέρνο στην τέχνη, παιδί οπωσδήποτε του Διαφωτισμού, προσπάθησε να απελευθερώσει τη συμβατική αναπαραστατική αντίληψη για την τέχνη. Οπως η μοντέρνα φυσική μάς είπε ότι για την κατανόηση του κόσμου δεν μπορούμε να στηριχτούμε μόνο στο αισθητηριακό στοιχείο, έτσι και οι μεγάλοι μοντέρνοι (Τζόις, Προυστ κ.ά.) μας είπαν ότι ο κόσμος μπορεί να διαβαστεί και αλλιώς. Χρησιμοποίησαν την τεχνική τους για να δείξουν ότι υπάρχει και το μη αναπαραστάσιμο. Αυτό το νέο βλέμμα που έφεραν άνοιξε πολλούς δρόμους στη λογοτεχνία και σε άλλες τέχνες. Οι μιμητές φυσικά δεν μπόρεσαν να καταλάβουν αυτές τις νέες διαστάσεις, το βαθύτερο πνεύμα του μοντερνισμού. Σήμερα όποιος γράφει σαν σουρεαλιστής ή σαν Τζόις, κινηματογραφεί σαν Αγγελόπουλος ή Γκοντάρ, ζωγραφίζει σαν Μπέικον ή Φρόιντ κοροϊδεύει απλώς τον εαυτό του.