Βιβλία στο πυρ το εξώτερον

• Η επανέκδοση του διαχρονικού μελλοντολογικού εφιάλτη «Φαρενάιτ 451» και η πρώτη έκδοση μιας νουβέλας. Αντιπροσωπευτικά δείγματα της πληθωρικής φαντασίας του Ρέι Μπράντμπερι 

Η διαφημιστική αφίσα της κινηματογραφικής μεταφοράς του «Φαρενάτι 451» (1966), σε σκηνοθεσία Φρανσουά Τρυφό, με πρωταγωνιστές την Τζούλι Κρίστι και τον Οσκαρ Βέρνερ

[Γρηγόρης Μπέκος, ΤΟ ΒΗΜΑ: 19/08/2012]. Τι μπορεί να σκεπτόταν ο Ρέι Μπράντμπερι μαθαίνοντας ότι το «Curiosity» (επισήμως γνωστό ως Επιστημονικό Εργαστήριο του Αρη) προσεδαφίστηκε στον Κόκκινο Πλανήτη, ύστερα από ένα ταξίδι 565 εκατ. χλμ., με σκοπό να διαλευκάνει αν υπάρχει ή όχι ζωή (έστω μικροβιακού χαρακτήρα) εκεί; Στο διαστημόπλοιο βεβαίως δεν επέβαιναν οι αμερικανοί καουμπόηδες με τα πιστόλια, οι οποίοι ήθελαν να εποικίσουν τον πλανήτη, όπως συμβαίνει στα «Χρονικά του Αρη», που έγραψε ο ίδιος το 1950, αλλά ένα ερευνητικό ρομπότ της NASA αξίας 2 δισ. ευρώ.

Ο αμερικανός συγγραφέας, που φαντάστηκε τους γήινους να επιτίθενται στους εξωγήινους, εγκαταλείποντας μια καθημαγμένη Γη, θα προλάβαινε ενδεχομένως να γράψει ακόμη ένα από τα τόσα απρόβλεπτα διηγήματά του, αν δεν έφευγε από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών, στις 5 Ιουνίου 2012 στο Λος Αντζελες. Οι «New York Times» έγραψαν τότε ότι με το έργο του ο Μπράντμπερι άνοιξε στη μοντέρνα λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας την πόρτα της ευρύτερης αναγνώρισης.

Το έκανε και με το παραπάνω: λίγοι είναι οι συγγραφείς που θα μπορούσαν να υπερηφανευτούν ότι το έργο τους είχε μια αξιοπρόσεκτη επίδραση στη συνέχεια. Ο ίδιος, που έζησε μια ζωή μέσα στη μεθυστική σκόνη των βιβλιοθηκών, που επί τρία χρόνια πουλούσε εφημερίδες για να επιβιώσει, με μια εξαιρετικά γόνιμη πορεία περίπου επτά δεκαετιών στα αμερικανικά γράμματα, περιέγραφε τον εαυτό του περισσότερο ως έναν λογοτεχνικό «ταχυδακτυλουργό και όχι συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας».

Μια ημέρα, όταν ο μικρός Ρέι ήταν δώδεκα χρόνων, είχε πάει με τη θεία του τη Νέβα στο τσίρκο, όπου ο μάγος «Mr. Electrico» τον άγγιξε στη μύτη με ένα σπαθί κάνοντας τα μαλλιά του να πεταχτούν και του είπε: «Ζήσε για πάντα!». Οι πληθωρικές ιστορίες του Μπράντμπερι, ένα εμπνευσμένο μείγμα πολύχρωμης φαντασίας, έκδηλης ευαισθησίας και διδακτικού φόβου, που περισσότερο διεύρυναν την πραγματικότητα με ανθρωπολογικούς και ηθικούς προβληματισμούς παρά την ανέτρεπαν ολοκληρωτικά, ήταν ποτισμένες από τη λυρική μελαγχολία ενός παιδιού που έφτιαχνε παράλληλους κόσμους (όχι όμως ανοίκειους) για να καταλάβει αυτόν στον οποίο ζούσε.

• Χάρτινοι εχθροί του κατεστημένου

Οι εκδόσεις Αγρα, που τα τελευταία χρόνια επανασυστήνουν πολύ προσεγμένα τον συγγραφέα στους έλληνες αναγνώστες, επανεξέδωσαν πρόσφατα (σε μια νέα, ωραία μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα) το πλέον γνωστό μυθιστόρημά του, το Φαρενάιτ 451 (η θερμοκρασία στην οποία το χαρτί των βιβλίων πιάνει φωτιά και καίγεται) του 1953, που θεωρείται πλέον κλασικό - η κριτική έχει υπογραμμίσει ότι το βιβλίο ξεπήδησε μέσα από το1984 του Οργουελ. αλλά και τον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο του Χάξλεϊ.

Σε μια δυστοπική Αμερική του μέλλοντος (μετά το 2020) τα βιβλία θεωρούνται ο μεγαλύτερος εχθρός του κατεστημένου. Η εξουσία θέλει να «προστατεύσει» τους ανθρώπους από τη δυσθυμία και τη δυστυχία που τους επιφυλάσσουν αυτά τα ευαγγέλια της αμφισβήτησης και γι' αυτό έχει αποδυθεί σε μια φανατική εκστρατεία με σκοπό να τα ρίξει όλα - ως το τελευταίο - εις το πυρ το εξώτερον! Τη δουλειά μοιραία αναλαμβάνει ένα τμήμα ευσυνείδητων πυρονόμων που επιτελούν το έργο της πυροσβεστικής από την ανάποδη: αντί να σβήνουν τις φωτιές, τις ανάβουν. Αποτελούν το μακρύ χέρι του θεσμικού εμπρησμού των ιδεών και της λογοκρισίας: «Το σύστημα ήταν απλό, όλοι το καταλάβαιναν, τα βιβλία έπρεπε να καούν, μαζί με τα σπίτια όπου ήταν κρυμμένα», ακόμη κι αν μέσα σε αυτά είχαν ξεμείνει κάποιοι «πιστοί» αναγνώστες.

Ο πρωταγωνιστής πυρονόμος Γκάι Μόνταγκ θα ξεστρατίσει από την πεπατημένη, την οποία πυρετωδώς υποδεικνύει ο κυνικός επικεφαλής του ονόματι Μπίτι, όταν η Κλαρίς Μακ Κλέλαν, ετών «δεκαεπτά και παλαβή», αμολήσει πάνω του το σαράκι της αμφιβολίας με τις ονειροπολήσεις της: αυτός κάνει άραγε αυτό που πρέπει; Είναι στ' αλήθεια αυτό που επιθυμεί;

Η αντίστροφη μέτρηση για μια καταδίωξη αυτογνωσίας αρχίζει όταν η ίδια η γυναίκα του, εθισμένη στην τηλεόραση και στα ναρκωτικά, τον καταγγέλλει επειδή - πέραν του ότι έκρυβε τα βιβλία μέσα στο κλιματιστικό - τόλμησε να διαβάσει ένα ποίημα του Μάθιου Αρνολντ μπροστά στις ανυποψίαστες φίλες της. Ο ίδιος, κυνηγημένος από ένα ανατριχιαστικό Λαγωνικό, καταφεύγει ρακένδυτος στην ύπαιθρο, όπου βρίσκει μια ξεχωριστή φυλή κατατρεγμένων ανθρώπων που ενσαρκώνουν την ελπίδα: απομνημονεύουν τα βιβλία για να τα μεταβιβάσουν στις επόμενες γενιές.

• Οκτώ αγόρια αψηφούν τον θάνατο

Μεταξύ του Εντγκαρ Αλαν Πόου και πολλών άλλων πραγμάτων που διαμόρφωσαν τον Ρέι Μπράντμπερι ως συγγραφέα ήταν «το ρομαντικό μου υπόβαθρο στη ρωμαϊκή, την αρχαιοελληνική και την αιγυπτιακή μυθολογία». Κάτι που αποτυπώνεται ανάγλυφα στο μυθιστόρημα Το Δέντρο των Αγίων Πάντων (The Halloween Tree, 1972) που κυκλοφορεί σε μετάφραση Ναούμ Θεοδοσιάδη από τον εκδοτικό οίκο Μαγικό Κουτί & Fata Morgana, ο οποίος εδρεύει στην Εδεσσα.

Είναι η ιστορία οκτώ αγοριών που βγαίνουν μεταμφιεσμένα τη νύχτα του Χάλοουιν (παραμονή της εορτής των Αγίων Πάντων), τη Νύχτα των Νεκρών που μέσα σε όλα φωταγωγούνται και οι κολοκύθες, για το καθιερωμένο έθιμο του «trick or treat» (κέρασμα ή σκανταλιά). Ψάχνοντας τον καλό τους φίλο Τζο Πίπκιν πέφτουν πάνω στον διαβολικό κύριο Μάουντσραουντ (τον ίδιο τον Χάρο αίφνης), ο οποίος τους παρασέρνει σε ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, μέσα στις κρύπτες της ιστορίας, η οποία μετεξελίσσεται σε μια εναγώνια προσπάθεια να σώσουν τον ένατο της παρέας τους.

Και τι δεν κάνουν οι γενναίοι μπόμπιρες για να βρουν «το σπουδαιότερο αγόρι που έζησε ποτέ». Φτιάχνουν έναν τεράστιο χαρταετό για να φθάσουν στην Ανεξερεύνητη Χώρα (το παρελθόν), τρυπώνουν στις πυραμίδες της Αιγύπτου και αναστατώνουν τις μούμιες, περνούν από την αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη, συναντούν ειδωλολάτρες και χριστιανούς, βλέπουν «μάγισσες» να καίγονται στη μεσαιωνική Ευρώπη και καταλήγουν να τρώνε ζαχαρωτά με τη μορφή κρανίων στο Μεξικό, την Ημέρα των Νεκρών.

Η μαστοριά του Μπράντμπερι μας συνεπαίρνει. Μετατρέπει σταδιακά μια εφηβική περιπέτεια σε μια πολιτισμική μαθητεία εξοικείωσης με τον φόβο του θανάτου, ό,τι δηλαδή πασχίζει να εξοβελίσει η αμερικανική «υπερπραγματικότητα» για την οποία μιλούσε ο Ζαν Μποντριγιάρ, τον ανθρώπινο εκείνο φόβο του θανάτου που μας κάνει να εκτιμούμε τη ζωή.