Friday, March 27, 2015

Λεονάρδο Παδούρα: «Mε ενοχλεί όπως με αντιμετωπίζουν...»

Ο Λεονάρδο Παδούρα, κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα, δήλωσε ότι επέλεξε να παραμείνει στην Κούβα ακόμα και όταν η χώρα του διένυε μία από τις δυσκολότερες περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της. 

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΑΝΟΥΔΟΥ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22.03.2015

Πριν από λίγα χρόνια, ο Λεονάρδο Παδούρα έγραψε ένα άρθρο με τίτλο «Θα ήθελα να ήμουν ο Πολ Οστερ». Ηταν ένας εύσχημος τρόπος να εκφράσει την αγανάκτησή του για την «ειδική μεταχείριση» που του επιφυλάσσουν κοινό και ΜΜΕ ανά τον κόσμο: αντί να τον ρωτούν για τα έργα του, ενδιαφέρονται σχεδόν αποκλειστικά για την Κούβα, τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες ή τη λογοκρισία. Οχι ότι ο πολυβραβευμένος μυθιστοριογράφος δεν είναι συμφιλιωμένος με την ταυτότητά του. Αντιθέτως, ντύνεται σαν Κουβανός -με μπερέ και μαντίλι στον λαιμό-, συνοδεύει τα λόγια του με χειρονομίες, αδημονεί μέχρι να του σερβίρουν τον καφέ του και, με την πρώτη ευκαιρία, δραπετεύει από το Athens Plaza για ένα γρήγορο τσιγάρο.
Το κυριότερο, εξακολουθεί να ζει μόνιμα στην Αβάνα, έχοντας επιλέξει να παραμείνει εκεί ακόμα και όταν η χώρα του διένυε μία από τις δυσκολότερες περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της, αρνούμενος να καταφύγει αλλού ή έστω να γράψει ένα μυθιστόρημα, που να μην αρχίζει και να τελειώνει στην Κούβα - ενδιαμέσως, βέβαια, ταξιδεύει τον αναγνώστη στον χώρο και τον χρόνο, συνδέοντας πόλεις, εποχές και πρόσωπα με τα νήματα της φαντασίας. Η δυσφορία του πηγάζει από το γεγονός ότι τον προσεγγίζουν ως «φαινόμενο» ή «αυθεντία». «Θα ήθελα να με ρωτάνε, όπως τον Πολ Οστερ, για τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και το μπέιζμπολ» παραδέχεται. «Με ενοχλεί να με αντιμετωπίζουν ως προφήτη, που γνωρίζει τα πάντα για την Κούβα. Και όχι τόσο όταν ενδιαφέρονται για το τι έχει συμβεί ή τι συμβαίνει τώρα, όσο όταν με ρωτούν τι θα συμβεί στο μέλλον. Γιατί τότε αντιμετωπίζομαι όχι πια ως προφήτης, αλλά ως μάγος, ως μάντης».
Με το νέο βιβλίο του, «Οι Αιρετικοί», που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά σε μετάφραση του Κώστα Αθανασίου, από τις εκδόσεις Καστανιώτη, ο Παδούρα διευρύνει για άλλη μια φορά τα όρια του αστυνομικού μυθιστορήματος. Τα εγκλήματα και οι εξαφανίσεις δεν συνιστούν τον κορμό της πλοκής, αλλά λειτουργούν ως αφορμές για την αφήγηση φαινομενικά ασύνδετων ιστοριών και ενίοτε για τη διατύπωση φιλοσοφικών ερωτημάτων. Πρωταγωνιστής είναι και πάλι ο Μάριο Κόντε, που χάρη στις αέναες εσωτερικές και εξωτερικές αναζητήσεις του επιτρέπει στον συγγραφέα να διεισδύει στα άδυτα της κουβανέζικης κοινωνίας και της ανθρώπινης ψυχής.
«Κάνε ό,τι θες, όχι όμως εις βάρος του άλλου»
«Δεν ήθελα να γράψω ένα αμιγώς πολιτικό μυθιστόρημα. Ηθελα να έχει μία φιλοσοφική, οικουμενική διάσταση», εξηγεί ο συγγραφέας μιλώντας για τους «Αιρετικούς», που παρακολουθεί τις ζωές ενός μαθητευόμενου ζωγράφου στο αναγεννησιακό Αμστερνταμ, ενός Πολωνοεβραίου του 20ού αιώνα και μιας νεαρής, μελαγχολικής emo στη σύγχρονη Αβάνα. «Γι’ αυτό κινούμαι σε εποχές και κοινωνίες πολύ διαφορετικές. Και εστιάζω στις αντιφάσεις που κρύβει μέσα του κάθε άτομο, οι οποίες είναι επίσης πολύ διαφορετικές». Οπως και σε προηγούμενα έργα του, η Ιστορία λειτουργεί ως «καθρέφτης», που του επιτρέπει να βλέπει καλύτερα την πραγματικότητα.
Το μυθιστόρημα οφείλει την ύπαρξή του σε ένα... πρόσωπο από το παρελθόν: «Πριν από δέκα - δεκαπέντε χρόνια άρχισα να γράφω ένα βιβλίο με πρωταγωνιστή έναν Πολωνοεβραίο. Το βιβλίο αργούσε να ωριμάσει στο μυαλό μου, όμως ο χαρακτήρας με καταδίωκε. Ηταν ένας Εβραίος που γεννήθηκε στην Πολωνία, αλλά ζει στην Κούβα και κατά βάση είναι Κουβανός. Σκέφτηκα να τον εντάξω σε ένα πλαίσιο αντίθεσης ανάμεσα στην καταγωγή του και τη μοίρα του. Να εστιάσω στην απόφαση ενός ανθρώπου να φύγει μακριά από τη φυλή του». Η «φυλή», στην περίπτωση του Πολωνο-κουβανού Ντανιέλ είναι η εβραϊκή, αλλά σημαίνει κάτι διαφορετικό για κάθε έναν από τους «αιρετικούς» του βιβλίου, το οποίο είναι πρωτίστως ένα έργο για την ελευθερία σκέψης και επιλογής. «Θεωρώ ότι οποιαδήποτε προσωπική απόφαση είναι σεβαστή. Μέχρι ένα όριο: όταν αυτή η απόφαση αρχίζει να βλάπτει άλλους ανθρώπους. Αν είναι η δική σου ελευθερία και δεν περιορίζει την ελευθερία των άλλων, τότε μπορεί να επεκταθεί σε άπειρο βαθμό. Γι’ αυτό οι χαρακτήρες του βιβλίου επιλέγουν μία ελευθερία που αφορά μόνο τον εαυτό τους», διευκρινίζει ο συγγραφέας. «Πιστεύω ότι το μυθιστόρημα τελικά μιλάει για το δικαίωμα του ανθρώπου να κάνει ό,τι θέλει με τη ζωή του και, ακόμα περισσότερο, όταν είναι διατεθειμένος να πληρώσει το τίμημα αυτής της απόφασης».

«Είμαι καλός άνθρωπος»

Αναπόφευκτα, το ιστορικο-κοινωνικό πλαίσιο συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του κάθε ατόμου, καθορίζοντας ακόμα και τα όρια των «ελεύθερων» επιλογών του. «Εχω στο μυαλό μου πάντοτε ότι ο άνθρωπος δεν είναι μία μονάδα απομονωμένη. Ζει μέσα σε μία κοινωνία και αυτή η κοινωνία έχει μία συγκεκριμένη θέση στην ιστορία. Για παράδειγμα, δεν μπορείς να επιλέξεις να ανήκεις στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, γιατί η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία δεν υπάρχει πια. Αλλά μπορείς να αποφασίσεις αν θα είσαι μέλος του ΣΥΡΙΖΑ, γιατί εξακολουθεί να υπάρχει. Ωστόσο την απόφασή σου να ενταχθείς στον ΣΥΡΙΖΑ ή κάποιο άλλο κόμμα δεν πρέπει κανένας να σου την περιορίσει. Εκτός και αν θελήσεις να ανήκεις σε ένα φασιστικό κόμμα, το οποίο επιλέγει να βλάπτει τους άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι το μόνο όριο».

Το δεύτερο θέμα, που διατρέχει ολόκληρο το μυθιστόρημα, είναι η πίστη, ή η έλλειψη πίστης στον Θεό. «Η σχέση μου με τη θρησκεία είναι πολιτισμική. Ο Χριστιανισμός και ο Ιουδαϊσμός είναι κομμάτια της κουλτούρας μου, το ίδιο και το ελληνικό πάνθεον και το πάνθεον των Γιορούμπα. Μου αρέσει πολύ να μπαίνω στις γοτθικές και μπαρόκ εκκλησίες της Ευρώπης. Η Βίβλος είναι για μένα μία λογοτεχνική αναφορά, την οποία χρησιμοποιώ. Αλλά είμαι αγνωστικιστής», εξηγεί ο Λεονάρδο Παδούρα, αν και παραδέχεται ότι, όπως ο Κόντε, κατά καιρούς εύχεται να υπήρχε ένας θεός, στον οποίο να μπορούσε να πιστέψει. «Στην προσωπική μου παιδεία, την προσωπική μου διαμόρφωση, κυριαρχούν δύο μεγάλες φιλοσοφίες: Η μητέρα μου είναι Καθολική, αλλά Κουβανή Καθολική. Οι Κουβανοί Καθολικοί δεν έχουν καθημερινή σχέση με τη θρησκεία. Πάνε τις Κυριακές στην εκκλησία, αλλά ώς εκεί. Ο πατέρας μου ήταν μασόνος. Και αυτός ο θεός των μασόνων μου φαίνεται πολύ ενδιαφέρων. Ενας μασόνος μπορεί να πιστεύει σε οποιονδήποτε θεό, ή και σε κανέναν. Πιστεύουν ότι υπήρξε μία ανώτερη δύναμη, που οργάνωσε τα πάντα. Την αποκαλούν ο Μεγάλος Αρχιτέκτονας. Το μοναδικό πρόβλημα που έχω με αυτή τη θεώρηση, είναι ότι πιστεύω πως αντί να οργανώσει τα πάντα, στην ουσία τα αποδιοργάνωσε. Και στον κόσμο θριαμβεύουν οι διεφθαρμένοι, οι ψεύτες, οι φθονεροί... Και πιστεύω ότι οι καλοί άνθρωποι -θεωρώ τον εαυτό μου καλό άνθρωπο- μερικές φορές έχουμε ελάχιστο χώρο για να αναπτυχθούμε, οπότε πρέπει να προχωράμε με γροθιές. Αυτό συμβαίνει στον Κόντε, συμβαίνει και σε μένα».
«Ασύγκριτη η κρίση που έζησε η Κούβα»
«Τι είναι αυτό;» ρωτάει με γνήσια απορία ο πρώην αστυνομικός και νυν μεταπράτης παλαιών βιβλίων Μάριο Κόντε, όταν τον προτρέπουν να στείλει ένα email, στο μυθιστόρημα «Οι Αιρετικοί». «O Kόντε είναι τόσο πρωτόγονος όσο κι εγώ», υποστηρίζει ο Λεονάρδο Παδούρα, αν και παραδέχεται ότι ο ίδιος χρησιμοποιεί email για τη δουλειά του. «Ομως δεν έχω twitter, facebook, ούτε μπλογκ. Δεν ξέρω καν τι ακριβώς είναι το twitter», συνεχίζει. «Στο μυθιστόρημα υπερβάλλω λίγο, αλλά για έναν κοινό Κουβανό, το να έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο ήταν κάτι εντελώς αδύνατον μέχρι πριν από δύο χρόνια. Μέχρι πριν από πέντε χρόνια δεν επιτρεπόταν καν να έχεις κινητό τηλέφωνο». Σήμερα, όμως, μετά τις μεταρρυθμίσεις του Ραούλ Κάστρο, «η πλειοψηφία των νέων πράγματι έχει λογαριασμό στο twitter και το facebook. Η σύνδεση στο Ιντερνετ είναι περιορισμένη και ελεγχόμενη, αλλά πιστεύω ότι η παγκοσμιοποίηση είναι ένα πραγματικό φαινόμενο και η Κούβα είναι μια χώρα υπερβολικά Δυτική για να μη συμμετέχει σε αυτό το φαινόμενο», προσθέτει. «Ολοι αυτοί οι Κουβανοί νέοι είναι μορφωμένοι και έχουν ικανότητα να επικοινωνούν, να γνωρίζουν άλλους κόσμους. Μάλιστα μερικές φορές νιώθω ότι είναι πολύ πιο μπροστά από τους αντίστοιχους νέους της Ευρώπης. Πολλά από αυτά τα παιδιά γεννήθηκαν σε μία εποχή πραγματικής κρίσης, τόσο πραγματικής που εσείς δεν μπορείτε ούτε καν να τη φανταστείτε, όπως αυτή που έζησε η Κούβα τη δεκαετία του ’90. Γι’ αυτό πιστεύω ότι επικοινωνούν με τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά ταυτόχρονα είναι διαφορετικοί».
Οπως έχει διευκρινίσει στο παρελθόν ο συγγραφέας, ο Μάριο Κόντε δεν είναι ακριβώς το alter ego του, είναι όμως κάποιος που του μοιάζει, αν όχι στον τρόπο ζωής τότε οπωσδήποτε στον τρόπο σκέψης. Eδώ και περίπου 25 χρόνια, οι δυο τους ακολουθούν παράλληλες πορείες. «Θυμηθείτε όμως ότι, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, οι παράλληλες γραμμές στο άπειρο διασταυρώνονται. Δεν είμαι σίγουρος ότι το είπε ο Πυθαγόρας, ήταν πάντως κάποιος από τους Ελληνες μαθηματικούς». Με άλλα λόγια, το όνειρο του Μάριο Κόντε να γράψει ένα βιβλίο δεν αποκλείεται μια μέρα να γίνει πραγματικότητα - όχι ακόμα όμως. «Πιστεύω ότι το τελευταίο μυθιστόρημα που θα γράψω με πρωταγωνιστή τον Κόντε θα είναι εκείνο στο οποίο θα γράψει το βιβλίο του. Αλλά προς το παρόν θέλω να συνεχίσω να τον χρησιμοποιώ για να δημιουργώ ένα χρονικό της ζωής στην Κούβα».

«Μαύρη Μαντόνα»
Οι φανατικοί αναγνώστες του Παδούρα μπορούν να αρχίσουν από τώρα να ετοιμάζονται για το επόμενο βιβλίο με πρωταγωνιστή τον διάσημο ήρωα. «Την επόμενη φορά που θα μου πάρετε συνέντευξη, σίγουρα θα με ρωτήσετε για κάποιες Καταλανές μαύρες Παρθένους», είναι η μόνη πληροφορία που αποκαλύπτει ο συγγραφέας, καθώς και ότι η ιστορία ενδεχομένως θα τελειώνει στις 16 Δεκεμβρίου 2014, όταν ο Κάστρο ανήγγειλε τη σύναψη σχέσεων με τις ΗΠΑ. «Οταν καταφεύγω στην Ιστορία, είναι για να εξηγήσω καλύτερα την Κούβα και το παρόν», υπογραμμίζει, διευκρινίζοντας ότι αυτό που τον κινητοποιεί περισσότερο «είναι η άγνοια και όχι η γνώση. Είμαι πολύ περίεργος άνθρωπος, και όταν αρχίζω να ερευνώ ένα θέμα, νιώθω ότι ανοίγει το μυαλό, η σκέψη μου», συνεχίζει. «Αρχικά ήξερα μόνο αυτό που ξέρουν όλοι, ότι σε έναν ναό στη Βαρκελώνη υπάρχει το άγαλμα μιας μαύρης Παναγίας. Ανακάλυψα ότι κρύβει πίσω του μία καταπληκτική ιστορία. Αλλά θα πρέπει να περιμένετε να γράψω το μυθιστόρημα...».
​​Τα βιβλία του Λεονάρδο Παδούρα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

No comments: