ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΑΝΤΙΟ ΣΤΗ ΜΑΓΙΑ ΑΓΓΕΛΟΥ Η «ελληνική» ψυχή των Αφροαμερικανών

«Οι άνθρωποι θα ξεχάσουν αυτά που είπες, θα ξεχάσουν τι έκανες, αλλά δεν θα ξεχάσουν ποτέ πώς τους έκανες να αισθάνονται».

Η Μάγια Αγγέλου είχε ενεργό ρόλο στους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες για τα δικαιώματα των μαύρων και των γυναικών.

Mε αυτήν τη φράση της η αναγγελία του θανάτου της έκανε τον γύρο του Διαδικτύου. Ενδεχομένως επειδή χτύπησε φλέβα με μιαν αλήθεια τόσο απλή. Σίγουρα επειδή τη θεωρούμε -ακόμα κι αν αγνοούμε το συγγραφικό της έργο- «άνθρωπο δικό μας». Είναι κι αυτό το επίθετο τόσο δικό μας που μας μπερδεύει: Μάγια Αγγέλου, ναι είναι κατά κάποιον τρόπο και δική μας εκείνη η τεράστια Αφροαμερικανή. Που γεννήθηκε στις 4 Απριλίου του 1928 στο Σεντ Λούις του Μιζούρι, το πραγματικό της όνομα ήταν Μάργκεριτ Αν Τζόνσον, ο πατέρας της Μπέιλι Τζόνσον ήταν θυρωρός και μάγειρας στα καράβια και η μητέρα της Βίβιαν νοσοκόμα αλλά και επαγγελματίας τζογαδόρος και ιδιοκτήτρια μπαρ. Το όνομα Μάγια της το έδωσε ο αδελφός της. Και το επίθετο Αγγέλου ο Ελληνας σύζυγός της, Αναστάσιος - Τος Αγγελος, πρώην ναυτικός που τον γνώρισε σε νάιτ κλαμπ στο Σαν Φρανσίσκο όπου χόρευαν μαζί.

Και ως Μάγια Αγγέλου υπήρξε μία εμβληματική μορφή. Ποιήτρια, διανοούμενη, συγγραφέας, εκπαιδευτικός, ηθοποιός, χορεύτρια, κινηματογραφίστρια κι ακτιβίστρια, στο πλάι του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του Μάλκομ Χ. «Το πουλί δεν τραγουδάει γιατί έχει απαντήσεις/τραγουδάει επειδή έχει τραγούδια», έγραψε. Κι αυτό έκανε, αυτό υπήρξε σε όλη της τη ζωή. Μία αυτοβιογραφική δημιουργός που ήταν εκείνο -ακριβώς- το - εξωτικό - γενναίο - πουλί. «Και αυτό το πουλί σίγησε», όπως έγραψαν όλοι, το πρωί της Τετάρτης 28η Μαΐου στο σπίτι της στο Ουίνστον - Σάλεμ, όπου τη βρήκε η οικονόμος της νεκρή. Στα 86 της χρόνια. Με ένα έργο τεράστιο και με μία απίστευτη, εντέλει, ζωή.

• Σκληρή παιδική ηλικία

Χτίζοντας από την κόλαση τον δικό της αλλά και όλων των άλλων, τελικά, παράδεισο, αυτοδημιούργητη και αυτοδίδακτη -όπως η ίδια επέμενε- μιλούσε έξι γλώσσες, μεταφράστηκε σε ακόμα πιο πολλές, βραβεύτηκε και βρέθηκε ως δημοσιογράφος στην Αίγυπτο και την Γκάνα. Και όλα αυτά βαδίζοντας εσαεί στο «παρά ταύτα». Η ζωή υπήρξε για τη Μάγια, αρχικά, τόσο σκληρή! Σε ηλικία τριών χρόνων, όταν οι γονείς της χώρισαν, ο πατέρας της τη στέλνει με τον αδελφό της -δύο παιδιά μόνα στο τρένο- στη γιαγιά τους Αν Χέντερσον. Σε μία γυναίκα ισχυρογνώμων, φανατικά θρησκευόμενη κι απομονωμένη στη Σταμπς. Στα επτά της θα τη βιάσει ο φίλος της μάνας της. Και η υπόθεση θα φτάσει μέχρι τα δικαστήρια, όπου και θα ξυλοκοπηθεί έως θανάτου ο βιαστής. Θα παραμείνει για πέντε χρόνια βουβή. Γι' αυτό το τραύμα, που θα γίνει κατόπιν το δικό της δημιουργικό θαύμα, θα πει: «Ξέρω γιατί το πουλί κελαηδάει στο κλουβί». Φύλακας-άγγελός της σε αυτά τα αβάσταχτα βουβά χρόνια η Μπέρθα Φράλουερς, μία μορφωμένη Αφροαμερικανή. Θα της διαβάζει δυνατά αρχικά έργα Αφροαμερικανών, Λάνγκστον Χιουζ, Πολ Λόρενς, Ντάνμπαρ και μετά Τζέιν Οστιν, Ντίκενς και Σαίξπηρ, θα την κάνει να αγαπήσει τις λέξεις και την ποιητική εκφορά.

Δεκατεσσάρων χρόνων θα παρατήσει το σχολείο και θα το σκάσει από το σπίτι για να βρει τον πατέρα της. Επιστρέφοντας στο Σαν Φρανσίσκο για να πάρει το απολυτήριο θα γίνει η πρώτη Αφροαμερικανή οδηγός τραμ. Θα γεννήσει τον γιο της στα 17 και θα τον μεγαλώσει μόνη της δουλεύοντας «ως χορεύτρια σε νάιτ κλαμπ, μαγείρισσα σε χαρμπουγκεράδικα αλλά και σε εστιατόρια Κρεόλ», όπως θα γράψει χρόνια μετά.

Θα ξεκινήσει μαθήματα χορού με τη Μάρθα Γκράχαμ, θα εργαστεί ως τραγουδίστρια σε νάιτ κλαμπ. Εκεί θα γνωρίσει τον Anastasio (Tosh) Angelopoulos, έναν ανερχόμενο μουσικό ελληνικής καταγωγής και θα τον παντρευτεί το 1951. Ενας γάμος λευκού με μία Αφροαμερικανή, κόντρα στην εποχή. Θα χωρίσουν το 1954, αλλά στο μεταξύ η Μάγια Αγγέλου η συγγραφέας, ποιήτρια κι ακτιβίστρια θα έχει γεννηθεί. Θα αγωνιστεί για τα ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα. Θα ηχογραφήσει δίσκους, θα παίξει σε παραστάσεις, θα παντρευτεί τον Vusumzi L. Make, Νοτιαφρικανό ακτιβιστή. Θα μετακομίσουν στο Κάιρο, όπου θα εργαστεί ως συντάκτης στην αγγλόφωνη «Arab -Observer», θα διδάξει στο Πανεπιστήμιο της Γκάνα, θα γνωρίσει τον Μάλκολμ Χ. και θα δημιουργήσει την Οργάνωση Παναφρικανικής Ενότητας. Θα συνεργαστεί με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Οταν δολοφονείται και ο Κινγκ, η Μάγια Αγγέλου θα καταρρεύσει. Στις 4 Απριλίου 1968, στα 40ά της γενέθλια. Και το 1969 θα αναστηθεί μέσα από τη γραφή. Η ζωή και η δράση της ένα ατέλειωτο μυθιστόρημα. Για την ακρίβεια 30 βιβλία αυτοβιογραφικής υφής. Αλλά και ποιήματα, δοκίμια, μια σειρά από θεατρικά έργα, σενάρια, τηλεοπτικές σειρές σε μια γεμάτη μυθιστορηματική ζωή.

• Εκανε τον εαυτό της ήρωα των βιβλίων της

Η μεταφράστρια Κώστια Κοντολέων («Τα δυνατά πουλιά της επαγγελίας») για τη Μάγια Αγγέλου: «Η Μάγια Αγγέλου υπήρξε μία συγγραφέας που πραγματικά με σταμπάρισε ως συγγραφέα και ως μεταφράστρια. Οταν μου ανατέθηκε η μετάφραση του 2ου βιβλίου της τριλογίας της δεν φανταζόμουν το όμορφο ταξίδι που θα έκανα μαζί της. Η έντονη προσωπικότητά της τόσο ως συγγραφέα όσο και ως ανθρώπου ήταν ιδιαίτερα χαρακτηριστική. Υπήρξε μια γυναίκα που έκανε την πολιτική της στάση λογοτεχνία, αλλά και τον ίδιο της τον εαυτό ήρωα των βιβλίων της. Είμαι ευτυχής και περήφανη που μου δόθηκε η ευκαιρία να είμαι μία από τις μεταφράστριες των βιβλίων στη γλώσσα μας. Τη θεωρώ εφάμιλλη της Τόνι Μόρισον και λυπάμαι που το αναγνωστικό κοινό δεν της επιφύλαξε την αποδοχή που οι άλλοι αναγνώστες σε πολλά μέρη του κόσμου της είχαν προσφέρει».

ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ, ΕΘΝΟΣ, 1/6/2014