Μεταφραστές προδότες!

Σε προηγούμενο σημείωμα έγινε αναφορά στους μεταφραστές και στα βραβεία που θεσμοθετήθηκαν. Αλλά δεν μπορώ να μην επισημάνω ένα φαινόμενο που τείνει να πάρει επιδημικές διαστάσεις. Κινδυνεύει η πνευματική μας αγορά να πνιγεί από την εισβολή του μεταφρασμένου ξένου βιβλίου και των λογής-λογής μεταφράσεων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Μια ματιά να ρίξει κανείς στις προθήκες των βιβλιοπωλείων και αρκεί για να αντιληφθεί το μέγεθος και την έκταση του φαινομένου. Όλοι διψάνε για την επαφή με τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και της ξένης λογοτεχνικής παραγωγής, καθώς και της φιλοσοφικής, επιστημονικής και πολιτικής σκέψης.

Κανείς ποτέ δεν αποζήτησε την απομόνωση από την παγκόσμια πνευματική δραστηριότητα και, ιδιαίτερα, σήμερα που, σιγά-σιγά, αρχίζει ένα ιδεολογικό και πολιτικό ξεκαθάρισμα. Και όσοι επιζήτησαν κάτι τέτοιο, απομονώθηκαν οι ίδιοι. Το ζήτημα, λοιπόν, που τίθεται είναι ότι μια πραγματικότητα που εκφράστηκε με δυο λέξεις: traduttore – traditore, που σημαίνει «μεταφραστής – προδότης», εξακολουθεί να έχει ισχύ, με μεγαλύτερη ένταση, στις μέρες μας.

Όχι μόνο «προδότης» του πρωτότυπου και του δημιουργού του ο μεταφραστής αλλά και υπεύθυνος για τη λάσπη που αποθέτει σ’ ένα διψασμένο για νέες πληροφορίες κοινό. Μια έντυπη (μεταφρασμένη) πεδιάδα καλεί τους υποψήφιους αναγνώστες να γνωρίσουν όχι τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας αλλά τα σκύβαλα ενός ανεξέλεγκτου αγωγού, που δοκιμάζει την ευαισθησία του κοινού και διαστρεβλώνει το αισθητικό του κριτήριο.

Βλέπουμε κείμενα ξένα και μεταφρασμένα στη γλώσσα μας, με περικοπές που δεν δηλώνονται, με συμπτύξεις και μετατροπές που, τελικά, παρουσιάζουν ένα έργο άσχετο με το πρωτότυπο. Ο μεταφραστής ίσως να μη γνωρίζει καλά τη γλώσσα του πρωτότυπου, ίσως να αγνοεί τις αντιστοιχίες και τη λειτουργία της κάθε γλώσσας στο δικό της κοινό…

Αν σταθούμε στην κατάσταση που επικρατεί στο χώρο του θεάτρου, θα δούμε ότι έχουμε ένα φαύλο κύκλο που άσφαλτα οδηγεί στη δημιουργία κάλπικης πνευματικής δραστηριότητας. Πόσο αληθινή μπορεί να είναι μια μετάφραση του γερμανού Μπρεχτ από τα γαλλικά ή του ισπανού Λόρκα από τα αγγλικά ή των σκανδιναβών Στρίντμπεργκ και Ίψεν από τα γαλλικά! Κι όμως, όλοι σήμερα μεταφράζουν αφειδώς. Αυτό, βέβαια, είναι μια αναγκαιότητα που, όμως, προσκρούει στην άγνοια, από μέρους των μεταφραστών, σημαντικών στοιχείων κι από τις δυο γλώσσες που, αναντίρρητα, συνιστούν δυο εντελώς διαφορετικές κοσμοθεωρίες.

Εδώ, δεν θα πούμε εμείς τι πρέπει να κάνει ένας μεταφραστής για να γλιτώσει από ολισθήματα. Εκείνο που ενδιαφέρει είναι πώς θα προφυλαχτεί ένα ανυπεράσπιστο κοινό από την ποδηγετική μανία εκείνων που θέλουν να του γνωρίσουν το πνευματικό έργο μιας άλλης εποχής ή χώρας. Μήπως θα έπρεπε να συσταθεί κάποτε μια επιτροπή όχι μόνο για να βραβεύει αλλά και για να ελέγχει αν κάνουν σωστά τη δουλειά τους οι μεταφραστές;