Σε ποιο βαθμό μπορεί η κριτική να επηρεάσει τις πωλήσεις ενός βιβλίου; (Ι)

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ*Η Καθημερινή, 28/09/2014
 

Συνήθως το ερώτημα αυτό υποκρύπτει ένα άλλο: μπορεί μια κριτική να κάνει ένα βιβλίο εμπορικά πετυχημένο; Σε αυτή τη βάση, όμως, το ερώτημα χάνει τη σημασία του. Η εμπορική επιτυχία σήμερα ορίζεται με τα μέτρα της ροζ λογοτεχνίας και βιβλίων σαν τις «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι», που πουλούν πολλές δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα. Μπροστά τους, ακόμη και το σπουδαίο για ένα απαιτητικό βιβλίο νούμερο των οκτώ ή δέκα χιλιάδων αντιτύπων σε μια αγορά όπως η ελληνική φαντάζει αποτυχία. Στη Γερμανία, το «Και με το φως του λύκου επανέρχονται» της Ζυράννας Ζατέλη είχε πολύ καλές κριτικές και πούλησε είκοσι χιλιάδες αντίτυπα, αλλά ο εκδοτικός οίκος που το έβγαλε θεώρησε ότι το αποτέλεσμα αυτό δεν ανταποκρινόταν στην επένδυση που είχε κάνει.
Με μια πιο μετριοπαθή ερμηνεία του ερωτήματος, η κριτική μπορεί να επηρεάσει θετικά τις πωλήσεις ενός βιβλίου, αλλά σχεδόν μόνο στην περίπτωση που ο συγγραφέας του είναι άγνωστος ή σχετικά άγνωστος. Οι δημοφιλείς συγγραφείς θα πουλήσουν πάνω κάτω ό,τι πουλούν πάντα, όσες θετικές ή αρνητικές κριτικές και αν εισπράξουν. Γι’ αυτό δεν μπορώ να καταλάβω τον θυμό μερικών εκδοτών για μια κακή κριτική που δημοσιεύεται για το α ή το β συγγραφικό αστέρι τους. Και φυσικά, καμιά αρνητική κριτική δεν μπορεί να αποτρέψει τον εκδοτικό θρίαμβο βιβλίων της λεγόμενης γυναικείας λογοτεχνίας, η οποία τώρα πια γράφεται, ειρήσθω εν παρόδω, και από άνδρες που έχουν μάθει τη συνταγή.

Πέρα από αυτό, θέλω να θυμίσω ότι δεν επηρεάζει η κριτική, επηρεάζουν οι κριτικοί – όχι όλοι, όχι στον ίδιο βαθμό και όχι με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν κριτικοί που έχουν ανεπτυγμένο esprit de corps: απευθύνονται συνειδητά στο λογοτεχνικό σινάφι, στο οποίο τοποθετούνται και οι ίδιοι, σέβονται τους κανόνες και τα ήθη του, μιλούν στη διάλεκτό του και αποφασίζουν, ή έτσι αισθάνονται, για τη θέση που θα πάρει ένας συγγραφέας στη λογοτεχνική ιεραρχία. Υπάρχουν έπειτα περιστασιακοί κριτικοί, συνήθως συγγραφείς και οι ίδιοι, που παρεμβαίνουν για να εξυπηρετήσουν κάποιον φίλο τους. Και υπάρχουν εκείνοι που προσπαθούν να ανοίξουν μια ευρύτερη συζήτηση για ένα βιβλίο ή με αφορμή ένα βιβλίο. Ολα αυτά τα μεγέθη προφανώς δεν είναι όμοια, δεν είναι ίση η αξιοπιστία ούτε φυσικά η ακτίνα επιρροής.

Για μένα, εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι η μονιμότερη επίδραση που μπορεί να ασκήσει η λογοτεχνική κριτική στη σκέψη ενός μορφωμένου κοινού με ανησυχίες που δεν περιορίζονται στα καλλιτεχνικά, και η δυνατότητα να διαχυθεί αυτή η επίδραση, μέσω του ρόλου μιας τέτοιας ελίτ, σε άλλες ομάδες ή στρώματα.
* Ο κ. Δημοσθένης Κούρτοβικ είναι κριτικός της λογοτεχνίας στην εφημερίδα «Τα Νέα».