Η αιώνια νεότητα του Γιάννη Μαρή

Μια επανέκδοση, ένας συλλογικός τόμος και μια μελέτη τον φέρουν στο προσκήνιο

• Της Χρυσας Σπυροπουλου, Η Καθημερινή, 01/09/2012

Ο Γιάννης Μαρής (1916-1979), ψευδώνυμο του Γιάννη Τσιριμώκου, υπήρξε δημοσιογράφος και συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών, οι οποίες δημοσιεύονταν σε συνέχειες σε εφημερίδες και περιοδικά. Η ανάλαφρη γραφή του, αλλά πάνω από όλα η πλοκή των ιστοριών του, που αποκαλύπτουν την αστική ατμόσφαιρα της εποχής του, συνεχίζουν ακόμα και σήμερα να προκαλούν το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού. Οι κληρονομιές, η εκδίκηση, οι συνεργασίες με τους Γερμανούς στην Κατοχή, τα ερωτικά πάθη είναι μερικά από τα θέματα, τα οποία επανέρχονται στα μυθιστορήματα που γράφτηκαν μέσα σε μια εικοσαετία περίπου.

Δημιούργημά του υπήρξε ο αστυνόμος Μπέκας, πρόσωπο όμως το οποίο μολονότι έχει ταυτιστεί με το έργο του, ωστόσο, η παρουσία του σ’ αυτό είναι σχετικά μικρή. Ο Μπέκας είναι ένας επαγγελματίας, με εμμονές και επιμονές, με παρατηρητικότητα και τρόπους που παραπέμπουν σε αστική ανατροφή. Ευγενής και συγκρατημένος, είναι μεθοδικός στη δουλειά του και δεν γίνεται πιεστικός στους συνεργάτες του με τους οποίους έχει άριστες σχέσεις. Διαθέτει αυτογνωσία και είναι συχνά πολύ αυστηρός με τον εαυτό του, όταν θα του ξεφύγει κάτι ή όταν θα δώσει μεγαλύτερη σημασία απ’ όσο χρειάζεται σε «φανταστικές λεπτομέρειες». Λεπτομέρειες, ωστόσο, που κάνουν τη διαφορά, μιας και στο επάγγελμά του σημαντική συνδρομή προσφέρει, εκτός των άλλων, και η φαντασία. Είναι ένας ψύχραιμος επαγγελματίας που αποφεύγει τα εξυπνακίστικα αστεία, τις μεγάλες κουβέντες και τους μάταιους ανταγωνισμούς και γι’ αυτό θα μπορούσε κανείς να τον συγκρίνει περισσότερο με Κεντροευρωπαίο παρά με κάποιον ευερέθιστο Μεσογειακό τύπο.

Φοράει κουστούμι και γραβάτα ακόμα και τις πιο ζεστές μέρες του καλοκαιριού, μια συνήθεια που την απέδιδε ο ίδιος, όσο παράλογη κι αν ήταν, στο γεγονός ότι «ήταν άνθρωπος του παλιού καιρού», ενώ απολαμβάνει να διαβάζει τις πρωινές εφημερίδες στο κρεβάτι πίνοντας τον καφέ του.

Η υπόθεση του μυθιστορήματος «Ο 13ος επιβάτης αναφέρεται στην κληρονομιά που αφήνει κάποιος παράξενος Ελληνας από την Αμερική σε επτά άτομα που του ήταν σχεδόν άγνωστα. Και καθώς οι φόνοι των μελών της επίμαχης λίστας των κληρονόμων οδηγούν στους υπόπτους, ο Μπέκας κυνηγά τον άνθρωπο με το λευκό κουστούμι, η ταυτότητα του οποίου αιωρείται μέχρι το τέλος. Η σκηνή στο τρένο, στο πρώτο κεφάλαιο, αποτελεί την εισαγωγή για όσα πρόκειται να ακολουθήσουν και είναι από τις πιο δυνατές στιγμές του μυθιστορήματος, η οποία θα μπορούσε να συγκριθεί με ανάλογες του Ζορζ Σιμενόν. Ο επιτήδειος υποψήφιος γαμπρός, ο Λέων Αποστολίδης, με σκοτεινό παρελθόν, δεν θα αργήσει να πείσει την αφελή ηθοποιό Λίλυ Μακρή να τον παντρευτεί. Αυτή ζει στη σκιά του άνδρα της για τον οποίο δεν ξέρει σχεδόν τίποτα, ποιος είναι στην πραγματικότητα, τι δουλειά κάνει. Αντίθετα, η πόρνη Ελσα Φλωρεντινού, «μία από τις πεταλούδες που έκαιγαν τα φτερά τους στη φωτιά της νυχτερινής αθηναϊκής ζωής», αντιπροσωπεύει τη δαιμόνια γυναίκα, την ευφυή ενσάρκωση του κακού, το πρόσωπο που κινεί τα νήματα, αυτή που ξέρει να ξεγλιστρά. Δεν λείπουν φυσικά από το αθηναϊκό στερέωμα του συγγραφέα ο ζιγκολό, ο διαρρήκτης, ο δικηγόρος και ο δημοσιογράφος.

Ο Γιάννης Μαρής έγραψε πολλά μυθιστορήματα και νουβέλες και μολονότι μερικές φορές διαπιστώνονται λάθη και παραλείψεις σε μερικά από αυτά, ή και απλουστεύσεις, ωστόσο, το έργο του, εξαιτίας της λιτής και ζωντανής γραφής, των ζουμερών υποθέσεων, αλλά και της ατμόσφαιράς τους, αποτελεί «κεφάλαιο» για την ελληνική αστυνομική λογοτεχνία.

Ο Α. Αποστολίδης εξηγεί, αποκαλύπτει και ερμηνεύει

Ενα από τα βιβλία που συμπλήρωσαν τα αναγνώσματα του φετινού καλοκαιριού για το σύμπαν του Γιάννη Μαρή είναι και η μελέτη του Ανδρέα Αποστολίδη με τίτλο «Ο κόσμος του Γιάννη Μαρή» (εκδ. Αγρα). Στις σελίδες του, επιχειρείται «να τακτοποιηθεί τελικά το εκδοτικό χάος των αφηγηματικών αστυνομικών υποθέσεων» του Γιάννη Μαρή (μια κοπιώδης δουλειά, στην οποία συνέβαλαν τόσο ο Ανδρέας Αποστολίδης όσο και ο Φίλιππος Φιλίππου), προσπάθεια η οποία κατέδειξε 42 μυθιστορήματα, που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Πεχλιβανίδης» και «Περγαμηνή». Δεν είναι μόνο γραμματολογικό το ενδιαφέρον της έκδοσης. Είναι και φιλολογικό και πραγματολογικό, αφού ο Ανδρέας Αποστολίδης αναλύει όλους τους ήρωες και όλες τις υποθέσεις του Μαρή. Ετσι, ο δημοσιογράφος Μακρής, για παράδειγμα, είναι ο «σπόρτσμαν διανοούμενος», που «σπάει λίγο τη στυφή γεύση που αφήνει κατά δόσεις ο μικροαστισμός του Μπέκα και βοηθάει τον Μαρή με τις γνώσεις του των κουτσομπολιών της καλής κοινωνίας». Οσο για το σταυρόλεξο των υποθέσεων του Μαρή, που ξεκίνησε τη διαδρομή του με το «Εγκλημα στο Κολωνάκι» και το «Εγκλημα στα παρασκήνια», δύο υποθέσεις με πλαστή την ταυτότητα του νεκρού. «Είναι πιθανό αφορμή για τον Μαρή να ήταν το πραγματικό γεγονός πως ορισμένοι διαβόητοι συνεργάτες των Γερμανών, προσπαθώντας να σώσουν τη ζωή τους εξαφανίζονταν, έσβηναν τα ίχνη τους ή προσποιούνταν τους νεκρούς. Το 1953, μόλις οκτώ χρόνια από το τέλος του πολέμου, το θέμα της τιμωρίας των συνεργατών των ναζιστών στην Ελλάδα παραμένει ανοιχτό σε πολλές περιπτώσεις».

Ενα βιβλίο που αποκαλύπτει με αγάπη και συνέπεια, πόσα στοιχεία για τη μεταπολεμική Ελλάδα κρύβονται σ’ αυτά τα εκ πρώτης όψεως «εύκολα» αναγνώσματα.