Του Ηλια Mαγκλινη, Η Καθημερινή, 22/1/2012...
«Ηταν οι καλύτερες μέρες, ήταν οι χειρότερες μέρες, ήταν τα χρόνια της σοφίας, ήταν τα χρόνια της άνοιας, ήταν η εποχή της πίστης, ήταν η εποχή της ολιγοπιστίας, η εποχή του Φωτός και η εποχή του Σκότους, ήταν η άνοιξη της ελπίδας και ήταν ο χειμώνας της απελπισίας, είχαμε μπρος μας τα πάντα, είχαμε μπρος μας το τίποτε, πηγαίναμε όλοι στον Παράδεισο, πηγαίναμε όλοι στο αντίθετό του». Η πασίγνωστη αρχή της «Ιστορίας δύο Πόλεων» του Τσαρλς Ντίκενς, όπου συγκρίνει την εποχή του με τα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης.
Διακόσια χρόνια μετά τη γέννησή του (1812), θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια λόγια για τη δική μας εποχή, συγκρίνοντάς την με εκείνη του Ντίκενς: τη βιομηχανική επανάσταση του τότε με την ηλεκτρονική/ψηφιακή του σήμερα, τις κοινωνικές ανισότητες του τότε με την ανεργία, την ανασφάλεια της σημερινής οικονομικής κρίσης κ. ο. κ. Τηρουμένων των αναλογιών φυσικά, διότι από την εποχή του Ντίκενς, πολλά στραβά ίσιωσαν. Ωστόσο, ένα καίριο ερώτημα, σε μια επετειακή χρονιά, θα μπορούσε να είναι αυτό: πέρα από διαχρονικά μεγάλος συγγραφέας, μήπως ο Ντίκενς είναι και επίκαιρος;
Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης, πεζογράφος με αγγλική παιδεία, λέει ότι «αν για την αποικιοκρατική τότε Βρετανία υπήρξε ένας συγγραφέας που καθόρισε τη βρετανικότητα και ανέδειξε το Λονδίνο ως την πρώτη κοσμοπολίτικη πρωτεύουσα του πλανήτη, σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Ντίκενς εξακολουθεί να αποτελεί μια συγγραφική πρόκληση: ένας συγγραφέας που αφουγκράζεται τον κόσμο, τις ανισότητες, τις εξεγέρσεις και τις διαμάχες στους δρόμους, που καταγράφει τις αδυναμίες στα συστήματα πρόνοιας και στις εργασιακές σχέσεις, τις ψυχικές διαταραχές στη συμπεριφορά των δοκιμαζόμενων. Eνας συγγραφέας που συμβαδίζει με τις εξελίξεις στον ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό χώρο και εφοδιάζει το μυθιστόρημα με δέκτες και πομπούς ώστε να διερευνά τα δύσκολα και τα επερχόμενα. Eνας Ντίκενς στην κλονιζόμενη Ευρώπη θα ήταν όχι μόνον ένας κοινωνικός καθοδηγητής -μετά την απογοήτευση της στάσης των πολιτικών- αλλά και αναγνωστικό αποκούμπι. Τότε που θα τον διαβάζουμε δίπλα σε μια γκαζόλαμπα, επειδή θα μας έχουν κόψει το ηλεκτρικό ρεύμα, ενώ ο τόπος γύρω μας θα θυμίζει μια Dickensland».
«Παραείναι επίκαιρος»
Για την καταξιωμένη συγγραφέα Αθηνά Κακούρη, η οποία έχει μεταφράσει Ντίκενς, «η Αγγλία του Ντίκενς είναι ένα πανίσχυρο κράτος, με στέρεα βασιλεία και κοινοβουλευτικούς θεσμούς, κυριαρχεί στη μισή υφήλιο, είναι η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη παγκοσμίως, έχει μια ρωμαλέα αριστοκρατία και μια ακόμη πιο ρωμαλέα αστική τάξη, που έχουν όλη την άνεση να συγκινηθούν από τα όσα τους υποδεικνύει ο Ντίκενς ότι πρέπει να αλλάξουν – τα κακά ορφανοτροφεία, την θλιβερή εγκληματικότητα, τις κακόφημες συνοικίες, την αφόρητη αυταρέσκεια, την κακή λειτουργία του Δικαίου κ. ά. Ο κόσμος του Ντίκενς στέκει καλά στα πόδια του και χρειάζεται μερεμέτια.
» Αντιθέτως, στην Ελλάδα σήμερα, αλλά και γενικά στον κόσμο μας, τα πάντα μπαίνουν εξ αρχής υπό αμφισβήτηση, γιατί τίποτα δεν φαίνεται να λειτουργεί σωστά: δημοκρατία, πολίτευμα, οικονομία, θρησκεία, διαπροσωπικές σχέσεις... Εντούτοις ο Ντίκενς είναι και παραείναι επίκαιρος διότι κάθε μεγάλος συγγραφέας, ακόμη και όταν περιγράφει τις συνθήκες της εποχής του, κάνει την ανατομία του ανθρώπου που είναι αιωνίως η ίδια. Δεν είναι επίκαιρος ο Σοφοκλής; Δεν είναι επίκαιρος ο Τσέχοφ»;
Ο μελετητής (και μεταφραστής ενός έργου του Ντίκενς) Στέφανος Ροζάνης πιστεύει ότι «η μεγάλη αξία του Ντίκενς έγκειται στο εξής: περιγράφει τη σκοτεινιά της μητροπόλεως, το εξαθλιωμένο υποκείμενο, τον παρία, τον παρείσακτο, κάνοντας στην ουσία μια προβολή στο μέλλον: προαναγγέλλει αυτό που έχει γίνει σήμερα το Παρίσι, το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη κτλ».
Σύμφωνα με τον Σ. Ροζάνη, «ο Ντίκενς είναι ένας ριζοσπαστικός ρομαντικός: ασκεί τη δριμύτερη και πιο εύστοχη κριτική πάνω στο αστικό πνεύμα και από την άλλη, προτείνει ως λυτρωτικό στοιχείο την εξανάσταση της ανθρώπινης ατομικότητας, δηλαδή της εσωτερικής, υποκειμενικής εξέγερσης. Παιδί αυτής της εξέγερσης είναι ο “επαναστατημένος άνθρωπος” του Αλμπέρ Καμί. Ομως και αυτό που βλέπουμε σήμερα γύρω μας δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επέκταση του οράματος και της κριτικής του Ντίκενς. Παρά το “εγκώμιο” του αστικού πνεύματος, ο Ντίκενς διακρίνει μέσα σε αυτό το σαράκι της εξαθλίωσης που αποκρύπτεται πίσω από τη μεγάλη προσδοκία. Οπως και σήμερα: ο ορθολογισμός των οικονομικών δεικτών καταλήγει σε έναν πλήρη παραλογισμό της ανθρώπινης υποστάσεως. Με το πρόσχημα του ορθολογισμού δημιουργήθηκε ένας σχιζοφρενής άνθρωπος, όπως λέει και ο Φρέντρικ Τζέιμσον στη μελέτη του για το μεταμοντέρνο».
«Υπόθεση πάθους»
Η Αθ. Κακούρη μας πληροφορεί ότι στην Αγγλία θα προβληθεί προσεχώς από την τηλεόραση η διασκευή του κύκνειου άσματος του Ντίκενς, «Το μυστήριο του Εντουιν Ντρουντ» (είναι το βιβλίο που, όπως λέει η ίδια, είχε πρόπερσι την ευτυχία να μεταφράσει για τις εκδόσεις της Εστίας). «Πρόκειται για μια σκοτεινή υπόθεση πάθους - ερωτικού και ναρκωτικών. Τι πιο σύγχρονο; Το βιβλίο είναι μισό, γιατί ο Ντίκενς πέθανε, ενώ το έγραφε. Σημειώσεις του δεν υπάρχουν. Πολλοί προσπάθησαν να το αποτελειώσουν - χωρίς σημαντική επιτυχία. Τώρα ανέλαβε η Γκίνεθ Χιου, που δηλώνει ότι το έργο είναι Ηράκλειο! Να η ευκαιρία να ξαναδιαβάσουμε το “Μυστήριο του Εντουιν Ντρουντ” και ως γνώστες πλέον να κρίνουμε τη νέα τηλεοπτική σειρά. Και μετά, σειρά κορδόνι, όλο τον υπόλοιπο αγέραστο Ντίκενς, δίδοντας προτεραιότητα στο διασκεδαστικότατο “Αρχείο Πίκγουικ” (Pickwick Papers)».
Πάντως, από τις πιο πρόσφατες ελληνικές εκδόσεις ξεχωρίζουμε τον «Ζοφερό οίκο» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ, Gutenberg), τις «Μεγάλες προσδοκίες» (μτφρ. -επίμετρο Αρτεμις Σταμπουλοπούλου, Πόλις), το «Παλαιοπωλείο» (μτφρ. Εφη Καλλιφατίδη, Ωκεανίδα), την «Ιστορία δύο Πόλεων» (μτφρ. Αν. Αγαπητού - Β. Τράπαλη, Εξάντας), «Το μυστήριο του Εντουιν Ντρουντ» (μτφρ. Αθ. Κακούρη, Εστία), «Η ιστορία του Κυρίου μας» (μτφρ. Σ. Ροζάνης, Υψιλον).
Το αποτύπωμά του είναι ανεξίτηλο
Πώς όμως φαντάζει ο Ντίκενς σε έναν σύγχρονο, νέο Αγγλο συγγραφέα, στα έργα του οποίου μάλιστα το Λονδίνο παίζει εξέχοντα ρόλο, όπως και σε εκείνα του δημιουργού των «Δύσκολων Καιρών»; Θέσαμε αυτό το ερώτημα στον 33χρονο Αλεξ Πρέστον, συγγραφέα που διακρίθηκε στην πατρίδα του ήδη από το πρώτο του μυθιστόρημα, «This Bleeding City» («Η πόλη που μας πλήγωνε», εκδ. Παπαδόπουλος): μια ερωτική ιστορία στο Λονδίνο του 2008, με φόντο την οικονομική κατάρρευση, όπως τη βίωσε ο ίδιος ο συγγραφέας όταν εργαζόταν στο Σίτι, την εποχή που «έσκασε η φούσκα» της Leeman Brothers. Το δεύτερο μυθιστόρημα του Πρέστον, «The Revelations», θα κυκλοφορήσει τον Φεβρουάριο (όπως και το πρώτο, από τον Faber): «Στη Βρετανία, ο Ντίκενς είναι ο απόλυτος εκφραστής του ρεαλιστικού μυθιστορήματος. Συνδυάζει την γκόθικ αίσθηση με μιαν έξοχη πλοκή, μέσα απ’ την οποία ο αναγνώστης στην κυριολεξία βαπτίζεται στις ζωές των ηρώων. Και σήμερα, το αποτύπωμα του Ντίκενς παραμένει ανεξίτηλο. Ειδικά όταν κάποιος γράφει για το Λονδίνο, δεν μπορεί να ξεφύγει από τη σκιά αυτού του μεγάλου χρονικογράφου της πόλης: τους ομιχλώδεις δρόμους, τα σκοτεινά περάσματα, τον υπόγειο κόσμο, τα μεγάλα φώτα. Ο Ντίκενς άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την ίδια μας την πόλη.
»Ολοι έχουν το αγαπημένο τους ντικενσιανό μυθιστόρημα. Καποιοι το πιο συναισθηματικό “Ολιβερ Τουίστ” ή το “Ντέιβιντ Κόπερφιλντ”. Αλλοι, την επική “Ιστορία δυο Πόλεων” ή τον “Κοινό μας φίλο”. Για μένα, ο Ντίκενς είναι κορυφαίος στις “Μεγάλες προσδοκίες” και τον “Ζοφερό οίκο”. Σε αυτά είναι όπου έχουμε τον ιδανικό συνδυασμό βαθιά ανθρώπινων χαρακτήρων, συναρπαστικής πλοκής, θαυμάσιας ατμόσφαιρας και, πάνω απ’ όλα, την αίσθηση ότι βρισκόμαστε μπροστά σε έναν τεχνίτη του μυθιστορήματος, ο οποίος έγραφε όταν το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος βρισκόταν στο απόγειό του».
No comments:
Post a Comment