Ενας πρώιμος Οσκαρ Ουάιλντ

Του Σπυρου Γιανναρα, Η Καθημερινή, 6/1/2012

Οσκαρ Ουάιλντ «Βέρα η μηδενίστρια». Μετάφραση, εισαγωγή, σχόλια: Κωνσταντίνος Πουλής. Εκδόσεις Κουκκίδα, σελ. 172

Είναι τουλάχιστον αξιοπερίεργο πώς, ενώ οι μεταφράσεις των έργων του Ουάιλντ στα ελληνικά αφθονούν, δύσκολα θα βρει κανείς στιβαρό δοκίμιο για τον δημοφιλή δανδή γραμμένο στη γλώσσα μας. Αυτό που προσελκύει τους εκδότες δεν είναι η αξία του λογοτεχνικού έργου, αλλά απλώς και μόνον η απουσία συγγραφικών δικαιωμάτων. Γι’ αυτό και συχνά τα έργα σπουδαίων Ελληνων και ξένων συγγραφέων πορεύονται ξυλάρμενα, παρατημένα στην τύχη τους σαν μπουκάλια στη θάλασσα, χωρίς την υποστήριξη ενός ελάχιστου έστω δοκιμιακού corpus.

Μετά την έκδοση της περίφημης βιογραφίας του Ουάιλντ από τον Ρίτσαρντ Ελλμαν (εκδ. Πατάκης) η ερευνητική εργασία του θεατρικού συγγραφέα και κριτικού Κωνσταντίνου Πουλή που συνοδεύει την πρώτη μετάφραση (από τον ίδιο) στα ελληνικά του πρώιμου θεατρικού του Ουάιλντ «Βέρα η μηδενίστρια» (εκδ. Κουκκίδα), αποτελεί μάλλον το πρώτο σοβαρό επιστημονικό κείμενο που προσεγγίζει το έργο του Αγγλου λογοτέχνη. Τα εισαγωγικά κείμενα του Πουλή συμπληρώνουν το ελλιπές πορτρέτο ενός δανδή εστέτ, αποκαλύπτοντας μια θεμελιώδη πτυχή του ανδρός, τον πολιτικό, και δη τον αναρχικό Οσκαρ Ουάιλντ. Το εξαιρετικά επίκαιρο αυτό θεατρικό έργο, γραμμένο το 1880, ανασκαλεύει το ακανθώδες ζήτημα της πολιτικής βίας προαναγγέλλοντας τον ύστερο Ουάιλντ του «De Profundis» και της «Μπαλάντας της φυλακής του Ρέντιγκ». Προαναγγέλλει επίσης τα θεατρικά «Οι δίκαιοι» του Αλμπέρ Καμύ, «Τα λερωμένα χέρια» του Σαρτρ και το μυθιστόρημα «Οι κατακτητές», όπου ο Μαλρό καταδεικνύει τη νομοτελειακά προδιαγεγραμμένη αποτυχία κάθε επανάστασης, η οποία μεταμορφώνεται με τη σειρά της σε εξουσία.

Η μηδενίστρια Βέρα Ζάσουλιτς, η οποία αθωώθηκε σε μια πολύκροτη δίκη επειδή πυροβόλησε τον βάναυσο αστυνομικό διοικητή της Μόσχας Φ. Τρέποφ, αποτέλεσε δεδηλωμένη πηγή έμπνευσης και για την Ντόρα Ντουλέμποφ των «Δικαίων» του Καμύ. Η απόπειρα της Ζάσουλιτς ήταν το έναυσμα του κύματος τρομοκρατικών επιθέσεων των Ρώσων μηδενιστών, που οδήγησε στη δολοφονία του τσάρου Αλέξανδρου Β΄.

Ο Ουάιλντ επισημαίνει απανθρωπία ενός επαναστατικού σκοπού που αυτοαναιρείται καθώς τοποθετείται ψηλότερα κι από την αγάπη, δίνοντας μια έντονη ρομαντική τροπή στο έργο του, την οποία συναντάμε υποτονικότερη και στους δύο Γάλλους.

Στη «Βέρα» θέτει το ζήτημα της εξάλειψης της ανθρώπινης υπόστασης από την επαναστατική ομάδα, της αυταρχικότητας των επαναστατών, (προαναγγέλλοντας τα φρικώδη σταλινικά στρατόπεδα της Σιβηρίας), και της αναγκαιότητας της αυταπάρνησης και της θυσίας που ξαναβρίσκουμε στους Σαρτρ και Καμύ. Ο Καμύ έθεσε επιτακτικά το ζήτημα της επιβολής ορίων στην βία, και ο Σαρτρ με τη σειρά του στάθηκε στο αμφιλεγόμενο ζήτημα του σκοπού που αγιάζει τα μέσα, επισημαίνοντας ότι η πολιτική δεν γίνεται με «καθαρά χέρια».

Ο Ουάιλντ, όμως, υπήρξε ο πρώτος που αναγνώρισε το αίτημα ελευθερίας και δικαιοσύνης των μηδενιστών, θέτοντας παράλληλα το θέμα της αναγκαίας αυτοθυσίας ως μοναδικού αντισταθμίσματος στην ωμή βία.