Ενα νησί για τον Παπαδιαμάντη

Ο Νίκος Δ. Τριανταφυλλόπουλος εξέδωσε δύο βιβλία σχετικά με τον μεγάλο Σκιαθίτη
Του Σπυρου Γιανναρα, Η Καθημερινή, 14/1/2012
Ο εμβριθής φιλόλογος και επιμελητής των «Απάντων» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Νίκος Δ. Τριανταφυλλόπουλος μιλάει στην «Κ» με αφορμή την κυκλοφορία δύο βιβλίων για τον Παπαδιαμάντη από τις εκδόσεις «Ικαρος» και την αγόρευσή του τον περασμένο Δεκέμβριο σε επίτιμο διδάκτορα από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Ακάματος μελετητής

Η δύσκολη περασμένη χρονιά έκλεισε με ευτυχέστατο τρόπο για τον επί τριακονταπενταετία ακάματο μελετητή του παπαδιαμαντικού έργου Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλο.

Ο «πατριάρχης των παπαδιαμαντικών σπουδών», σύμφωνα με το ψήφισμα του Αριστοτελείου, ο οποίος τα τελευταία χρόνια έχει αφιερωθεί, (συνεπικουρούμενος από την κόρη του Λαμπρινή), στον εντοπισμό και στην έκδοση των παπαδιαμαντικών μεταφράσεων, εξέδωσε στον «Ικαρο» δύο περίκομψα βιβλία. Το μικρό τομίδιο, «Ενα νησί»,  όπου συγκέντρωσε τέσσερα δικά του κείμενα τα οποία αναφέρονται αμέσως ή εμμέσως στον μεγάλο Σκιαθίτη, και μια ανθολογία όλων των κειμένων του κριτικού λογοτεχνίας Ζήσιμου Λορεντζάτου για τον Παπαδιαμάντη. Στο πρώτο βιβλίο, αναδεικνύει την ενότητα του παπαδιαμαντικού (λογοτεχνικού και μεταφραστικού) έργου, καταδεικνύει τις εκλεκτικές συγγένειες του πρόωρα χαμένου συγγραφέα Χρήστου Βακαλόπουλου με τον Παπαδιαμάντη (τον οποίο χαρακτηρίζει λογοτεχνικό του «δισέγγονο»), ενώ γράφει ‡ la maniere de, ένα βακαλοπουλικής κι ένα παπαδιαμαντικής τεχνοτροπίας αφήγημα.

• - Θεωρείτε ότι η φιλολογική μελέτη του Παπαδιαμάντη έχει κάποιο όριο ή είναι ανεξάντλητη;

- Ο Παπαδιαμάντης, ως πεζογράφος και μεταφραστής, εκτός από τα αναμφισβήτητα πρωτεία του κατ' άμφω, είναι ασύγκριτος ως προς τον όγκο του έργου του με τον Θουκυδίδη λ. χ., ή τους αρχαίους Λυρικούς, οι οποίοι εξακολουθούν ν' απασχολούν τους φιλολόγους. Συνεπώς, η φιλολογική με τη στενή και την ευρεία έννοια ενασχόληση με τα γραφτά του μόλις έχει αρχίσει. Η κέλευθος που ανοίγεται μπροστά στους φιλοπαπαδιαμαντικούς φιλολόγους είναι ευρύτατη και μακρότατη. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνεται από το φετινό Γ΄ Διεθνές Συνέδριο για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Ελλοχεύει πάντως ο κίνδυνος να αδολεσχούμε όχι για χάρη του παπαδιαμαντικού έργου, αλλά του curriculum vitae του ατομικού μας φακέλου.

Η αρχή της ανθολόγησης

• - Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος δεν ασχολήθηκε επισταμένως με τον συγγραφέα της «Φόνισσας». Τι σας παρακίνησε να ανθολογήσετε τα κείμενά του για τον Παπαδιαμάντη; Τόσο καταλυτική θεωρείτε την επίδρασή του στην καθιέρωση του έργου του;

- Ο Ζ. Λορεντζάτος πράγματι δεν έγραψε τόσες σελίδες για τον Παπαδιαμάντη όσες για τον Σολωμό, μολονότι τους θεωρούσε ισότιμους και ισόκυρους. Αν όμως λογαριάσουμε τι έλξη ασκούσε η ποίηση στην ιδιοσυγκρασία του, οι σελίδες του για τον Παπαδιαμάντη δεν φαίνονται πια λίγες. Και φυσικά δεν είναι ασήμαντες. Θα μπορούσε φυσικά να έχει γράψει πενταπλάσιες, αλλά ξέρουμε ότι εγκρατευτόταν τρομερά. (Το ρήμα που χρησιμοποιώ μου θυμίζει τον κοινό χαρακτηρισμό του για τον Παπαδιαμάντη και τον Σολωμό: «Εγκρατευτές της γλώσσας»!)

Συνάχθηκαν, λοιπόν, οι μικρές και μεγάλες παπαδιαμαντικές ψηφίδες του Λορεντζάτου στο βιβλίο που εξέδωσε ο «Ικαρος», κι ελπίζω ότι έχουμε πια ένα καθαρό ψηφιδωτό. Θα χαιρόμουν πολύ αν διάβαζαν αρκετοί σχολικοί φιλόλογοι αυτή τη μικρή συναγωγή. Αν, τώρα, τα κείμενα που περιέχει είχαν επίδραση καταλυτική στους αναγνώστες, δεν το ξέρω. Βεβαιώνω απλώς ότι εμένα μ' έσπρωξαν κάποτε και με συνοδεύουν πάντοτε στη μεγαλύτερη περιπέτεια της ζωής μου.

• - Τι εννοείτε όταν αποκαλείτε τον Χρήστο Βακαλόπουλο «δισέγγονο του Παπαδιαμάντη»; Υπάρχουν κι άλλοι σημαντικοί επίγονοί του στη νεοελληνική λογοτεχνία κι αν όχι, σε τι οφείλεται αυτή η έλλειψη;

- Ο Χρήστος Βακαλόπουλος πέρασε από τα Καυδιανά δίκρανα ώσπου να δει τι νόημα έχει ένα ξωκκλήσι στη άκρη του γκρεμού. Από εκείνα τα νησιώτικα ξωκκλήσια του Παπαδιαμάντη. Αφού, λοιπόν, αφηγήθηκε την πάλη με τον αντίδικο, που επιστρατεύει τη σοφιστεία είκοσι αιώνων και φρυάζει με τη σκέψη ότι θα μπεις ν' ανάψεις ένα κερί, δεν αποκτάει αυτοδικαίως το δικαίωμα της συγγένειας με τον Παπαδιαμάντη που αντιμετώπισε τους ίδιους ακριβώς μυκτηρισμούς;

Αλλοι επίγονοι του Παπαδιαμάντη; Ο Πεντζίκης, βέβαια! Ας αρκεστούμε σε αυτούς τους δύο κεκοιμημένους τώρα - που ασφαλώς δεν είναι λίγοι.

Μετάφραση ή όχι;

• - Τι θα απαντούσατε στους δασκάλους που διατείνονται μετ' επιτάσεως ότι δίχως νεοελληνικές μεταφράσεις, τα παιδιά δεν πρόκειται να διαβάσουν το έργο του Παπαδιαμάντη;

- Μολονότι προικισμένοι δάσκαλοι κατάφεραν θαύματα διαβάζοντας Παπαδιαμάντη από το πρωτότυπο σε δημοτικά, υπάρχει ένα πρόβλημα. Πιστεύω ότι η Καίτη Χιωτέλλη έδειξε τον σωστό δρόμο: μεταγλώττιση, που δεν απέχει πολύ από το παπαδιαμαντικό κείμενο, στη δεξιά σελίδα, και στην αριστερή ο Παπαδιαμάντης ατόφιος - για το Δημοτικό. Για το Γυμνάσιο και το Λύκειο ότι πρότεινε στο φετινό συνέδριο ο Σταύρος Ζουμπουλάκης. (Την διδασκαλία του Παπαδιαμάντη στο πρωτότυπο, συνοδεία υποσέλιδων αναλυτικών σχολίων και γλωσσάριου). Ο μεγάλος κόμπος είναι ποιοι θα κάμουν τις μεταγλωττίσεις. Αν διεκδικήσουν μεταγλωττιστικές δάφνες, η υπόθεση είναι χαμένη.