Σαρτρούπολη: Η ελληνική κοινότητα της Σαρτρουβίλ που συγκροτήθηκε κυρίως από Μικρασιάτες πρόσφυγες

Είναι η ομιλία του ΝΙΚΟΥ ΛΑΓΚΑΔΙΝΟΥ στην παρουσίαση του βιβλίου, που εξέδωσε πρόσφατα στη σειρά των εκδόσεών της η ΕΝΩΣΙΣ ΣΜΥΡΝΑΙΩΝ με τίτλο: «ΣΑΡΤΡΟΥΠΟΛΗ. 

Η ελληνική κοινότητα της Σαρτρουβίλ που συγκροτήθηκε κυρίως από μικρασιάτες πρόσφυγες»

 του Κώστα Παντάζογλου, που πραγματοποιήθηκε χθες, Δευτέρα 17 Δεκεμβρίου 2012 στη Βιβλιοθήκη Ενώσεως Σμυρναίων (οδός Καρύτση 3, Γ΄ όροφος). Στην εκδήλωση μίλησαν ο συγγραφέας του βιβλίου Κώστας Παντάζογλου και ο αντιπρόεδρος της Ενώσεως Σμυρναίων και μεταφραστής του βιβλίου Φαίδων Παπαθεοδώρου.

Καταθέτω τη βαθιά μου συγκίνηση για το γεγονός ότι βρίσκομαι σήμερα στην εκδήλωση αυτή, μια εκδήλωση αναφοράς και αγάπης σε μια Ελλάδα που πλέον την έχουμε στις καρδιές μας.

Μιλώ για την Ελλάδα της Μικρασίας, που βίαια ξεριζώθηκε και… κυνηγημένη, είτε βρήκε αποκούμπι στην αγκαλιά της μητέρας πατρίδας, είτε πήρε τους δρόμους της προσφυγιάς, στις χώρες κυρίως της δυτικής Ευρώπης.

Φυσικά, εμείς οι Έλληνες δεν περιμένουμε τις επετείους για ν’ αγγίξουμε τις πληγές μας και να κάνουμε τους απολογισμούς και τις αποτιμήσεις εκείνες που θα μας βοηθήσουν να προχωρήσουμε.

Ένας συμπατριώτης, μια πληροφορία, ένα τραγούδι, μια φωτογραφία, ένα όνομα, μια μαρτυρία, ένα βιβλίο… μπορούν να μας κάνουν να δακρύσουμε, να αναπολήσουμε, να σφίξουμε τα χέρια, και να ορκιστούμε για άλλη μια φορά, για μυριοστή φορά, ότι δεν πρόκειται να ξεχάσουμε!

Και δεν πρόκειται να ξεχάσουμε, γιατί ΕΚΕΙ στα τιμημένα χώματα της Μικρασίας, στα δάση και τα βουνά της, στα χωριά και τις ερειπωμένες εκκλησίες, στις αγαπημένες πόλεις της, έχει μείνει η ψυχή μας!

Δεν είμαι πρόσφυγας ούτε παιδί προσφύγων.

Δεν κατάγομαι από τη Μικρασία.  

Όμως, βαθιά μέσα μου νιώθω ότι κι εγώ είμαι Μικρασιάτης. 

Τίποτε και κανένα γεγονός της ιστορίας μας δεν μ’ έχει συγκινήσει –δεν μ’ έχει συγκλονίσει θα έλεγα καλύτερα– όσο η Μικρασιατική Καταστροφή, που είναι η μεγαλύτερη τραγωδία του σύγχρονου ελληνισμού.

Δεν μπορώ όμως να πω, με βεβαιότητα, ότι είμαι σε θέση να μπω στην ψυχολογία όλων εκείνων που βίωσαν τον ξεριζωμό, που κυνηγήθηκαν από τους Τσέτες, που γλίτωσαν τη σφαγή… που υπήρξαν θύματα και του πρώτου διωγμού αλλά κι εκείνων που ένιωσαν ότι η μόνη λύση ήταν η φυγή από την τότε οθωμανική επικράτεια.

Η ζωή των χιλιάδων Ελλήνων της Μικρασίας, της Ανατολικής Θράκης και της Κωνσταντινούπολης είχε καταντήσει ένας γολγοθάς, που συνεχίστηκε όταν πήραν την απόφαση να μετακομίσουν, ν’ αλλάξουν πατρίδα, να σωθούν!

·         Σαν να έπρεπε να τιμωρηθούν γιατί είχαν βαθιές ρίζες στον τόπο τους!

…………………………….

Τα στοιχεία που παραθέτει ο συγγραφέας του βιβλίου που σήμερα παρουσιάζουμε, ΣΑΡΤΡΟΥΠΟΛΗ – η ελληνική κοινότητα της Σαρτρουβίλ που συγκροτήθηκε κυρίως από Μικρασιάτες πρόσφυγες, ο συμπατριώτης μας Κώστας Παντάζογλου, καταδεικνύουν ότι η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς των Ελλήνων της Σαρτρούπολης είχε φτάσει σ’ ένα ύψιστο σημείο, πραγματικά αξιέπαινο.

Οι Έλληνες της Σαρτρούπολης προστάτευσαν την ιστορία τους, τις αναμνήσεις τους, όλον τον πολύτιμο θησαυρό που είχαν κρυμμένο στην ψυχή τους με μια μανιακή αγάπη για τη λεπτομέρεια, προσπαθώντας να ενταχθούν στον καινούργιο τόπο που διάλεξαν για να ζήσουν.

Δεν τους κατάπιε κι αυτό ακόμα το εξαίσιο και ρομαντικό Παρίσι, το διαποτισμένο με μια μακρά ιστορία αγώνων, λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, μια πόλη ελευθερίας, που όμως είχε κι ένα χαρακτήρα μουσειοποίησης.

Δημιούργησαν τη δική τους κοινότητα, την Σαρτρούπολη, εκεί στην Σαρτρουβίλ.

Μια κοινότητα όμως ανοιχτή, ελεύθερη, δυναμική, στην οποία ο σεβασμός που όφειλε στους νεκρούς ή σ’ εκείνους που χάθηκαν στις χαμένες πατρίδες μεταμορφώθηκε σε ηθική επαγρύπνηση.

Το ζητούμενο ήταν να καιροφυλακτεί η συνείδηση κάθε ώρα, κάθε στιγμή, για να εμποδιστεί η επιστροφή της φρίκης.

Και ξέρουμε ότι κάποιοι ιστορικοί για να μας ευαισθητοποιήσουν επιχειρούν να διαστρεβλώσουν πρόσωπα και καταστάσεις.

Στην περίπτωσή μας, ο ιστορικός Κώστας Παντάζογλου μας παρουσιάζει ολοζώντανο τον πληθυσμό της Σαρτρούπολης.

Ο Κώστας Παντάζογλου έχει κάνει μια δουλειά για την οποία θα έλεγε κανείς ότι έχει τα χαρακτηριστικά ενός κανόνα της νοσταλγίας.

Με πάθος και πολλήν αγάπη συσσώρευσε το υλικό του και με επιστημονική αυστηρότητα, όπως σημειώνει στον πρόλογό του ο Μισέλ Μπρινό, κατέγραψε καταλόγους οικογενειακών ονομάτων, τοπωνύμια, ονόματα αντικειμένων, μέχρι και χρονολόγια  των μελών αυτών των κοινοτήτων που ήταν διασκορπισμένες στη Μικρασία, συλλέγοντας  βιβλία, παλιά έγγραφα και αντικείμενα που αφορούν στους Έλληνες της Μικρασίας και της διασποράς.

Ο Κώστας Παντάζογλου είναι αλήθεια ότι δεν εμφανίζεται σαν ένας βιαστικός και διψασμένος για εντυπωσιασμό ιστορικός.

Δεν διεκδικεί τέτοιες δάφνες.

Έσκυψε με πολλήν αγάπη στα ντοκουμέντα που συνέλεξε και με την προσοχή και το πάθος του, κωδικοποίησε το υλικό του με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι προσιτό και στον επιστήμονα ερευνητή αλλά και στον φιλομαθή αναγνώστη και σ’ εκείνον που νιώθει μέσα του να ρέει αίμα ελληνικό.

Πώς εξηγείται η παρουσία 350 ελληνικών οικογενειών στη Σαρτρουβίλ; Γιατί εκεί και όχι αλλού;

Ο συγγραφέας εξηγεί ότι υπήρξε αρχικά ένας εύπορος Έλληνας, ο οποίος κατασκεύασε το πρώτο μεγάλο κτίριο κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό της Σαρτρουβίλ και σιγά-σιγά προσέλκυσε αρκετά μέλη της ελληνικής κοινότητας του Παρισιού, ιδιαίτερα αυτούς που κατοικούσαν  στην Belleville.

Διαβάζω στην εισαγωγή του:

Η ελληνική κοινότητα  στη Σαρτρουβίλ συνιστούσε ένα πραγματικό χωριό μέσα στην πόλη. Συσπειρωνόμασταν κατά ομάδες με ίδια ιδιαίτερη καταγωγή για να δημιουργήσουμε γειτονιές. Είχαμε το σχολείο μας από το 1936, τις Κυριακές πηγαίναμε στην εκκλησία του Αγίου Στεφάνου στο Παρίσι για να βρεθούμε και να περάσουμε ωραίες στιγμές μαζί, να φάμε, να πιούμε και να χορέψουμε προς τιμήν της χαμένης πατρίδας.

Με αυτόν τον πολιτισμό, αυτές τις αναμνήσεις, αυτή τη νοσταλγία των παλιών, πέρασα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια. Γι’ αυτούς έχω γράψει αυτό το ταπεινό έργο, για να αποτίσω φόρο τιμής σε αυτούς, για να τους ευχαριστώ που μου μετέδωσαν αυτή την τεράστια αγάπη για την γενέθλια γη μας, τη Μικρά Ασία.

…………………………….

Αρχίζει με μια ιστορική αναδρομή της ελληνικής μετανάστευσης στη Γαλλία.

Η εγκατάσταση των Ελλήνων στη Σαρτρουβίλ έγινε σταδιακά από το 1916 μέχρι το 1930.

Δηλαδή, άρχισε σε  μια στιγμή που η Ευρώπη κλονιζόταν από τον πόλεμο και η Γαλλία είχε ανάγκη από εργατικά χέρια, αφού οι νέοι Γάλλοι βρίσκονταν στο πολεμικό μέτωπο.

Ήδη όμως είχαν δημιουργηθεί οι συνθήκες από την εποχή των Βαλκανικών πολέμων και πολλοί Έλληνες που εγκατέλειπαν τη Μικρασία και την Ανατολική Θράκη, έμπαιναν στα προγράμματα των γαλλικών αρχών που είχαν τη δυνατότητα να προσελκύσουν τους πρόσφυγες για να καλύψουν την έλλειψη εργατικών χεριών.

Κι έτσι οι πολιτικοί πρόσφυγες είχαν την ευκαιρία να επιβιβαστούν στα πλοία που εφοδίαζαν τη Στρατιά της Ανατολής και επέστρεφαν άδεια στη Γαλλία.

Σ’ ένα από αυτά τα πλοία, στο Odessa, επιβιβάστηκε και ο πατέρας του συγγραφέα μας και ήρθε στη Μασσαλία.

Ήρθε δηλαδή στη δεύτερη πατρίδα του, τη Γαλλία, όπου έμελλε να περάσει τα επόμενα 73 χρόνια της ζωής του, από τα οποία τα 59 στη Σαρτρουβίλ, όπου πέθανε.

Ο συγγραφέας δίνει ενδιαφέροντα στοιχεία και κάνει μια επισκόπηση των ελληνορθόδοξων κοινοτήτων στη Γαλλία – στην περιφέρεια του Παρισιού αλλά και εκτός της περιφέρειας της γαλλικής πρωτεύουσας – όπως επίσης και των συλλόγων.

Κυρίαρχος ο ρόλος της Ένωσης των εν Σαρτρουβίλ Ελλήνων που ιδρύθηκε το 1930.

Η περιδιάβαση στις σελίδες του βιβλίου γεννά μια νοσταλγική διάθεση και για εκείνους που θα ξεφυλλίσουν το βιβλίο και θα ταξιδέψουν μαζί του στα χρόνια που οι άνθρωποι εκείνοι πάλευαν να ανασυγκροτηθούν και να οργανώσουν την ζωή τους.

Τα επαγγέλματα που ασκούνταν από τους Έλληνες εκεί: οι μπακάληδες, οι κομμωτές, οι τσαγκάρηδες-υποδηματοποιοί, οι οικοδόμοι, οι ραφτάδες.

Αλλά στις σελίδες του βιβλίου παρουσιάζονται

§  οι Έλληνες που προβλήθηκαν στα ημερολόγια και τους οδηγούς της εποχής,

§  οι φιλικές σχέσεις και οι παρέες,

§  το ελληνικό θέατρο στη Σαρτρουβίλ – δεν ήταν δυνατό να λείπουν οι τέχνες και μάλιστα το θέατρο που είχε μακρά παράδοση στην πατρίδα,

§  οι γλώσσες που μιλιόντουσαν από τους Έλληνες της Σαρτρουβίλ,

§  οι γάμοι,

§  οι χαρτοπαίκτες (είχε και από αυτούς!),

§  το πρώτο ελληνικό σχολείο της Σαρτρουβίλ (ποιοι ήσαν οι δωρητές, κατάλογος με τα ονόματα των μαθητών),

§  οι αγγλοαμερικανικοί βομβαρδισμοί της Σαρτρουβίλ τον Μάιο του 1944,

§  η δημιουργία του Γηροκομείου και της εκκλησίας της Υπαπαντής,

§  ο ελληνικός ξενώνας,

§  οι εφημέριοι, οι ψάλτες, οι καντηλανάφτες

§  οι Έλληνες της Σαρτρουβίλ ταξινομημένοι ανάλογα με τον τόπο καταγωγής τους

§  οι Έλληνες που πήγαν στη Σαρτρουβίλ από τη Γερμανία μετά την απελευθέρωση

§  τα παρωνύμια (παρατσούκλια)

§  οι αλλαγές ονομάτων και επιθέτων

§  ο κατάλογος με τα ονόματα των τροφίμων του Ελληνικού Γηροκομείου και ειδικότερος κατάλογος με τα ονόματα κατά περιοχή καταγωγής (από την Κωνσταντινούπολη, από τη Μικρά Ασία, από την Ανατολική Θράκη, από τα νησιά και από την παλιά Ελλάδα)

Φυσικά δημοσιεύεται πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

…………………………….

Παρότι δεν έχει φιλοδοξίες μυθιστορηματικής γραφής το πόνημα του αγαπητού μας Κώστα Παντάζογλου, οι αναφορές του στη ζωή των εκεί Ελλήνων, μας δημιουργούν μια διάθεση να γνωρίσουμε ακόμα καλύτερα εκείνη την εποχή και τους ανθρώπους της, να μπούμε στις αγωνίες και τα όνειρά τους, να δούμε εικόνες της καθημερινής ζωής τους.

Και με λίγη προσπάθεια θα καταφέρουμε, με οδηγό τα γραπτά του, να αναπαραστήσουμε τους ταπεινούς επαγγελματίες μέσα στα μαγαζάκια τους, στα εργαστήρια σκυμμένους μπορεί και κάτω από ένα λαδολύχναρο ή μια λάμπα πετρελαίου με το γυαλί της καπνισμένο…

Έχουν μιαν αγιότητα οι εικόνες αυτές, θαμπές ίσως, που μοιάζουν ζωγραφισμένες με έμπνευση μυστική από κάποιον Φλαμανδό καλλιτέχνη.

Κι αν θελήσουμε να περπατήσουμε σε κάποιον νυχτωμένο δρόμο της πόλης εκείνης, θα νιώσουμε, με την καρδιά μας να έχει αποκτήσει μιαν αλλόκοτη ηχητικότητα, και να αντιδονεί στο κάθε πέρασμα μοναχικού διαβάτη.

Και είναι βέβαιο ότι το ζεστό φαΐ θα ευώδιαζε στις γειτονιές της Σαρτρουβίλ!

Θα πει κανείς ότι τώρα πια οι καιροί πάνε, πέρασαν.

Τους επαγγελματίες και τους χειροτέχνες τους εξόντωσε η βιομηχανία ή η οικονομική κρίση που σήμερα μαστίζει ολόκληρη την Ευρώπη.

Ο τεχνίτης του νυχτωμένου δρομάκου, από τον τσαγκάρη ίσαμε τον μπακάλη και τον ράφτη, σχόλασαν οριστικά και τα κόκαλά τους τα ασπρίζει ανώνυμα πια ο χρόνος.

Οι νέες γενιές που δεν τους είδαν για να τους αναθυμώνται, ίσως έχουν τώρα μια ευκαιρία με το βιβλίο του Παντάζογλου, να τους ευλαβηθούν!!

……………………………..

Λέει ο συγγραφέας Πασκάλ Μπρικνέρ [ο ευρωπαίος Πασκάλ Μπρικνέρ, διότι γεννήθηκε στην Αυστρία από πατέρα Γερμανό και μητέρα Ισπανίδα. Μεγάλωσε στη Λυών και σε ηλικία 16 ετών εγκαταστάθηκε στο Παρίσι] στην «Τυραννία της μεταμέλειας» ότι δεν υπάρχουν αθώα κράτη.

Δεν υπάρχει κράτος που να μη θεμελιώθηκε πάνω στο έγκλημα και τον εξαναγκασμό, συμπεριλαμβανομένων κι εκείνων που μόλις έκαναν την εμφάνισή τους στη σκηνή της ιστορίας.

Αλλά υπάρχουν κράτη ικανά να αναγνωρίζουν και να κοιτάζουν καταπρόσωπο τη βαρβαρότητά τους και άλλα που, μες στην αλλοτινή τους καταπίεση, αναζητούν δικαιολογίες για τη σημερινή κακότητά τους.

Η Τουρκία επιχείρησε να χειραγωγήσει και να ακρωτηριάσει την ιστορία μόνο και μόνο για να δημιουργήσει ένα κράτος.

Είπαμε όμως ότι κι εμείς έχουμε γυρίσει σελίδα και επιθυμούμε διακαώς να ζήσουμε ειρηνικά.

Αλλά είναι η τυραννία της μνήμης.

Κι αν θυμηθούμε τον Θουκυδίδη: Η έχθρα τους μας κάνει λιγότερο κακό από τη φιλία τους.

·         Ωστόσο η ανάμνηση των διωγμών του παρελθόντος, μας χρησιμεύει κυρίως στο να ξανανοίγουμε τις πληγές, να διεξάγουμε μια ατέρμονη δίκη κατά της Τουρκίας.

·         Και επίσημη ιστορία θα μου επιτρέψετε να πω ότι θεωρώ αυτό που αποκαλούμε «καθήκον μνήμης»!!!

·         Μπορεί η μνήμη να διαιρεί, αλλά νομίζω ότι αυτή είναι που μας φέρνει πιο κοντά.

·         Η μνήμη διατηρεί την πηγή της αγανάκτησης και αυξάνει την αλλεργία μας απέναντι στην ατιμία που υπέστη ο ελληνισμός.

·         Δεν ισχυρίζομαι ότι πρέπει να συνεχίσουμε τους καβγάδες γιατί τότε  θα έπρεπε να είμαστε σε συνεχή πόλεμο.

·         Αυτοί που βασανίστηκαν, συντρίφτηκαν, ταπεινώθηκαν, δεν θα πάρουν την εκδίκησή τους.

·         Αλλά αυτό που τους οφείλεται είναι η ιστορική αλήθεια, όχι μια ακόρεστη βούληση για τιμωρία.

·         Και φυσικά δεν μπορούμε να ζητάμε διαρκώς συναλλαγματικές  για τις περασμένες δυστυχίες.

Έρχεται κάποια στιγμή που πρέπει ν’ αφήσουμε τους νεκρούς να θάψουν τους νεκρούς τους, να πάρουν μαζί τους τις διαφορές και τους πόνους τους.

Είναι αλήθεια ότι η λήθη δημιουργεί χώρο για τους ζωντανούς, για τους νεοφερμένους που θέλουν να σβήσουν τις υποχρεώσεις του παρελθόντος και να μη φέρουν το φορτίο των παλιών μνησικακιών.

Είναι μια δύναμη επανεκκίνησης για τις γενιές που έρχονται.

Νομίζω ότι οι Μικρασιάτες πρόσφυγες της Σαρτρούπολης κινήθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση και εντάχθηκαν στη συλλογική περιπέτεια της καινούργιας πατρίδας τους.

Και πρόκοψαν.

Αλλά δεν ξέχασαν!

·         Τρανή απόδειξη ο αγαπητός μας Κώστας Παντάζογλου!!!

ΘΕΛΩ να υπογραμμίσω τη σπουδαιότητα αυτού του βιβλίου, που αποτελεί πρωτογενές υλικό για να γραφτεί κάποτε ολοκληρωμένη η οδύσσεια όλων των Ελλήνων Μικρασιατών που πήραν τους δρόμους της προσφυγιάς.

Αυτό είναι μια υποχρέωση στη μνήμη τους αλλά κι ένα απαραίτητο –θα μου επιτρέψετε να πω συμπλήρωμα της νεοελληνικής ιστορίας που είναι κομματιασμένη και δυστυχώς στα πρόσφατα χρόνια επιχειρήθηκε να υπονομευτεί.

Οφείλουμε, λοιπόν, πολλά στον άξιο Κώστα Παντάζογλου για το έργο του.

…………………………………………………………………………………………

Πριν όμως πάρει το λόγο ο αγαπητός μας Κώστας Παντάζογλου, να σας πω δυο λόγια για το Ουσάκ.

Το Ουσάκ είναι μία πόλη στην δυτική Τουρκία και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή του Αιγαίου.

Η πόλη έχει πληθυσμό 176.717 (2009) κατοίκων και είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας Ουσάκ.

Είναι κτισμένη πάνω στην αρχαία ελληνική πόλη Τημένου θήραι που την αναφέρει ο Λυδός περιηγητής Παυσανίας.

Η πόλη απέχει 210 km από την Σμύρνη, το διοικητικό και εμπορικό κέντρο της περιοχής.

Το Ουσάκ, λοιπόν, είναι η μακρινή πατρίδα του κ. Κώστα Παντάζογλου, είναι οι ρίζες του, ο τόπος καταγωγής του πατέρα του.

Μάλιστα έχει γράψει ένα βιβλίο «Η πατρίδα μου το Ουσάκ».

Όμως ο ίδιος δεν την γνώρισε εκείνη την πατρίδα, παρά τα κατοπινά χρόνια, όταν πήρε τη σύνταξη του καθηγητή.

Γεννήθηκε στην Belleville, όπου πέρασε τα χρόνια της νεότητάς του και στη συνέχεια τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στη Σαρτρουβίλ.

Δεν έφτανε φυσικά μονάχα η ιδιότητα του καθηγητή της ιστορίας, αλλά ήταν και το πάθος και η αγάπη για τα ιερά χώματα των προγόνων.

Μετά το βιβλίο για το Ουσάκ, ακολούθησε αυτό το έργο που σήμερα παρουσιάζουμε.

Και ο συγγραφέας προχώρησε σ’ ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, της καταγραφής εκατοντάδων ονομάτων.

Κι αυτό ξέρετε σηματοδοτεί μια στάση ζωής, διότι έτσι θέλησε να προσδώσει την πρέπουσα σημασία στα ονόματα, στους ανθρώπους.

Διότι οι άνθρωποι είναι εκείνοι που δίνουν νόημα στη γη και την πατρίδα.

Οφείλουμε να ευχαριστήσουμε τον κ. Κώστα Παντάζογλου διότι έκανε αυτό που θα πρέπει να κάνουν κι άλλοι Έλληνες σε άλλα μέρη του κόσμου. Η ιστορία του Ελληνισμού έτσι γράφεται. Με τις καταθέσεις όλων μας.

Νίκος Λαγκαδινός