Saturday, June 11, 2016

Ας σεβαστούμε και τους άλλους


  • Ο δυτικός ορθολογισμός και η βεβαιότητα για τη μοναδικότητα της ηθικής που αυτός πρεσβεύει είναι χωρίς έρεισμα, αφού άλλοι άνθρωποι μπορούν με διαφορετικό τρόπο να σέβονται οικουμενικές αξίες, λέει ο φιλόσοφος Απια 
  • Λυδάκη Άννα, ΤΟ ΒΗΜΑ: 29/05/2016

Σκοπός του Dance Parade που διοργανώνεται κάθε χρόνο στο Μανχάταν είναι να αναδείξει τη διαφορετικότητα των πολιτισμών όσων κατοικούν στη Νέα Υόρκη

Kwame Anthony Appiah

Κοσμοπολιτισμός. 
Ηθική σε έναν κόσμο ξένων

Μετάφραση Ελένη Αστερίου. 
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια,  2015, 
σελ. 256, τιμή 15,90 ευρώ


«Κάθε πίστη είναι λανθασμένη, κάθε πίστη είναι αληθινή. / Αλήθεια είναι ο θρυμματισμένος καθρέφτης / σε μυριάδες κομματάκια και ο καθένας πιστεύει / πως το κομματάκι του το σύνολο κατέχει» γράφει ο σερ Ρίτσαρντ Φράνσις Μπέρτον, που γεννήθηκε το 1821 στην Αγγλία και έζησε μια περιπετειώδη ζωή. Ο φιλόσοφος Κουάμε Αντονι Απια παραθέτει το ποίημα του Μπέρτον στο βιβλίο τουΚοσμοπολιτισμός. Ηθική σε έναν κόσμο ξένων πιστεύοντας και ο ίδιος ότι είναι  μεγάλο λάθος να θεωρούμε πως το δικό μας θραύσμα του καθρέφτη μπορεί να κατοπτρίζει όλον τον κόσμο. Η άποψή του είναι ότι μαθαίνουμε από τους άλλους, ακόμη και από εκείνους με τους οποίους διαφωνούμε.


Ο Απια, με πλήθος εμπειριών από τη ζωή του στην πόλη Κομάσι, την πρωτεύουσα της περιοχής Ασάντι της Γκάνας όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, και πολλά παραδείγματα από τις αξίες και τη δράση άλλων ομάδων, από τη λογοτεχνία (δυτική και ανατολική) και από τη σύγχρονη πραγματικότητα, καταδεικνύει ότι οφείλουμε σεβασμό σε εκείνους που αντιλαμβάνονται τον κόσμο διαφορετικά από εμάς. Ο δυτικός ορθολογισμός και η βεβαιότητα για τη μοναδικότητα της ηθικής που αυτός πρεσβεύει είναι χωρίς έρεισμα αφού άλλοι άνθρωποι μπορούν με διαφορετικό τρόπο να σέβονται οικουμενικές αξίες.  

Πρότυπα ζωής
Ο συγγραφέας αρνείται τις θετικιστικές αντιλήψεις και την κυριαρχία ενός μονοπολιτισμικού προτύπου ζωής και με το έργο του καθιστά φανερό ότι δεν ισχύουν οι ίδιες εξηγήσεις για όλους και ότι οι λύσεις μπορεί να είναι περισσότερες από μία για το ίδιο πρόβλημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι υποστηρίζει τον σχετικισμό. Αντίθετα, τον καταδικάζει και θεωρεί ότι δεν ενθαρρύνει τη συζήτηση και λανθασμένα πιστεύουν πολλοί ότι οδηγεί στην ανοχή. Ο σχετικισμός τονίζει τη διαφορά και οδηγεί στον απόλυτο διαχωρισμό και στη σιωπή: «Από τη δική μου σκοπιά, έχω δίκιο. Από τη δική σου σκοπιά, έχεις δίκιο». Ετσι, δεν θα είχαμε τίποτε άλλο να πούμε και μέσα από τις διαφορετικές οπτικές μας θα ήταν σαν να ζούσαμε σε διαφορετικούς κόσμους.

Η λέξη «κοσμοπολιτισμός» απαντάται στους κυνικούς φιλοσόφους του 4ου π.Χ. αιώνα που θεωρούσαν κοσμοπολίτη (πολίτη του κόσμου) εκείνον που ανήκε στην οικουμένη και ο Απια τη χρησιμοποιεί για να περιγράψει τη στάση που οφείλουμε να έχουμε απέναντι στο διαφορετικό. Οι όροι «παγκοσμιοποίηση» και «πολυπολιτισμικότητα»  θεωρεί ότι είναι ακατάλληλοι για να εκφράσουν τις απόψεις του, καθώς ο πρώτος αναφέρεται σε μια μακροοικονομική αντίληψη, ενώ ο δεύτερος  δηλώνει συχνά την ασθένεια την οποία προτίθεται να θεραπεύσει.

Ο κοσμοπολιτισμός δεν υποδηλώνει για τον συγγραφέα μια «δυσάρεστη πόζα ανωτερότητας απέναντι στον υποτιθέμενο επαρχιωτισμό». Κοσμοπολιτισμός είναι η αναγνώριση των ευθυνών μας προς όλους τους ανθρώπους και η προσπάθεια να αρθεί η διάκριση ανάμεσα στη Δύση και στον υπόλοιπο κόσμο, ανάμεσα στις τοπικές κοινότητες και στις νεωτερικές κοινωνίες, στην ψυχρή ηθική του κέρδους και στη σκληρή ηθική της ταυτότητας, ανάμεσα σε «εμάς» και σε «αυτούς». Κοσμοπολιτισμός σημαίνει να προωθήσουμε την ιδέα ότι είναι αναγκαίο να αναπτύξουμε συνήθειες συνύπαρξης, συνομιλίας, συναναστροφής, σύμπραξης με τους άλλους.

Σύμφωνα με τον  Απια, κοσμοπολίτες είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι υπάρχουν αρκετά κοινά στοιχεία στο αξιακό σύστημα όλων των πολιτισμών και με βάση αυτά μπορεί να αρχίσει μια συνομιλία προκειμένου να διαμορφώσουμε κοινές αντιδράσεις σκέψης, πράξης και αισθημάτων. Αυτό δεν σημαίνει ότι οπωσδήποτε θα καταλήξουμε σε συμφωνία, γιατί δεν είναι εύκολο να αλλάξεις τη γνώμη ακόμη και των εξυπνότερων ανθρώπων μόνο με τη λογική, ή ότι θα πρέπει να απαρνηθούμε όλα όσα ξέρουμε και πιστεύουμε ως αληθινά. Η απλή επίκληση της λογικής δεν εξηγεί ούτε καταργεί τη δοξασία. Με τη συνομιλία όμως θα αναγνωρίσουμε ότι η κοινή λογική είναι κάθε φορά αιχμαλωτισμένη σε μια θεωρία και σε κάποιες πεποιθήσεις και ότι υπό το φως αυτών που ήδη πιστεύουμε αντιδρούμε κάθε φορά στα νέα δεδομένα.

Οι ξένοι και εμείς
Η συνομιλία ανάμεσα στους πολιτισμούς θα προαγάγει τη γνώση και θα βοηθήσει να αναπτυχθεί η εν-συναίσθηση ανάμεσα στους ανθρώπους. Ο ξένος μπορεί να μας αρέσει ή να μη μας αρέσει, να συμφωνούμε ή να διαφωνούμε μαζί του, αν όμως το θέλουμε και οι δύο μπορούμε τελικά να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλον. Για παράδειγμα, γράφει, μπορεί να μη μας νοιάζει καθόλου η τύχη των πτωμάτων και να πιστεύουμε ότι ούτε η Αντιγόνη θα έπρεπε να νοιάζεται. Παρ' όλα αυτά, η απόφασή της να θάψει τον νεκρό αδελφό της μας συγκινεί. Οι κοσμοπολίτες γνωρίζουν ότι οι αξίες ποικίλλουν από τόπο σε τόπο και σέβονται το δικαίωμα των ανθρώπων να επιλέγουν τη ζωή τους: «Πίστευε ό,τι σου αρέσει. Αν έχεις δίκιο, θα κάνω ό,τι κάνεις. Αν έχεις άδικο, θα φροντίσω να το καταλάβεις». Ο κοσμοπολίτης είναι πεπεισμένος ότι αξίζει να διερευνήσουμε τις δυνατότητες των ανθρώπων χωρίς να προσδοκούμε ούτε να επιθυμούμε να συγκλίνουν όλες οι κοινωνίες σε έναν ενιαίο τρόπο ζωής.

Βέβαια πολλές φορές οι οικουμενικές αξίες και  ο σεβασμός της διαφοράς συγκρούονται, όπως συμβαίνει με τη χρήση της βίας από τους νεοφονταμενταλιστές, η οποία δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με θρησκευτικούς όρους. Οι νεοφονταμενταλιστές αντιστρέφουν την εικόνα του κοσμοπολιτισμού πιστεύοντας ότι για όλους τους ανθρώπους υπάρχει μόνο ένας σωστός τρόπος ζωής. Και ασφαλώς οι οικουμενισμοί στο όνομα της θρησκείας δεν είναι οι μόνοι που αντιστρέφουν το κοσμοπολίτικο πιστεύω: στο όνομα μιας οικουμενικής ανθρωπότητας μπορεί το ίδιο εύκολα κάποιος να είναι εκείνο το είδος μαρξιστή, όπως ο Μάο ή ο Πολ Ποτ, που θέλει να ξεριζώσει όλες τις θρησκείες ή να είναι ο Μέγας Ιεροεξεταστής ο οποίος επιβλέπει μια θανάτωση στην πυρά, σημειώνει ο Απια.

Η πρόκληση για τον Aπια είναι «να πάρουμε τον νου και την καρδιά των ανθρώπων, όπως διαμορφώθηκαν ζώντας σε τοπικές ομάδες επί πολλές χιλιετίες, και να τα εφοδιάσουμε με ιδέες και θεσμούς που θα μας επιτρέψουν να ζούμε μαζί σαν μια παγκόσμια φυλή». Οι απόψεις του αυτές κατατίθενται στον Κοσμοπολιτισμό, που αποπνέει μια βαθιά συμπάθεια για τον άνθρωπο και την πεποίθηση ότι οφείλουμε να ξεπεράσουμε τις αντιθετικές κατηγορίες και να αντιληφθούμε πως οι άνθρωποι ζουν σε διαφορετικούς πολιτισμούς αλλά όχι σε έναν διαφορετικό κόσμο.

Η κυρία Αννα Λυδάκη είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

No comments: