Ερικ Χόμπσμπαουμ, ιστορικός με σκέψη πολυκάναλη

• Γνωστός από την «εποχή των άκρων»
• ΑΠΩΛΕΙΑ. Πλήρης ημερών έφυγε από τη ζωή ο σπουδαίος Βρετανός ιστορικός Ερικ Χόμπσμπαουμ. Ηταν ενενήντα πέντε ετών. Η πορεία του είχε ήδη διαγραφεί και η κοινότοπη αρχή αυτού του σημειώματος χρησιμεύει απλώς στο να καταδείξει ότι αυτό το τετριμμένο «πλήρης ημερών» στον ιστορικό με την πολυκάναλη σκέψη, αυτόν που έγραφε για την ιστορία των επαναστάσεων αλλά και της τζαζ, ισχύει επί της ουσίας: μια πληρότητα στα γραπτά, στον στοχασμό του, στην πορεία του βίου του.
• Ο Χόμπσμπαουμ, βέβαια, στον πολύ κόσμο έμεινε γνωστός για την περίφημη «εποχή των άκρων», αναφερόμενος στον εικοστό αιώνα. Ωστόσο, ήταν η τετράτομη ιστορία του τόσο του δεκάτου ενάτου όσο και του εικοστού αιώνα, ξεκινώντας ουσιαστικά από τη Γαλλική Επανάσταση και φτάνοντας ώς την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, που τον ανέδειξε ως μία από τις πλέον σημαντικές φωνές διεθνώς στον χώρο της ιστοριογραφίας. Οπως δήλωσε ο φημισμένος ιστορικός Νάιαλ Φέργκιουσον, «το έργο αυτό είναι ιδανικό για οποιονδήποτε επιθυμεί να ξεκινήσει τη μελέτη της σύγχρονης Ιστορίας».
• Ο Ερικ Χόμπσμπαουμ γεννήθηκε το 1917 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και είχε καταγωγή πολωνοεβραϊκή. Ο πατέρας του ήταν Βρετανός αξιωματικός και η μητέρα του Αυστριακή, επίσης εβραϊκής καταγωγής. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη Βιέννη και στο Βερολίνο. Εως τα δεκατέσσερά του είχε μείνει ορφανός και από τους δύο γονείς του και υιοθετήθηκε από τους θείους του. Το 1933, χρονιά της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία, η οικογένεια μετακόμισε στο Λονδίνο. Αναγκάστηκε να παραδίδει μαθήματα από μικρός για να ζήσει, αυτό όμως δεν τον εμπόδισε από το να σπουδάσει στο Κέμπριτζ και πολύ σύντομα να εστιάσει στη μελέτη αυτού που αποκαλούσε «διπλή επανάσταση»: τη Γαλλική Επανάσταση και τη βρετανική βιομηχανική επανάσταση. Ασχολήθηκε, επίσης, με τη μελέτη του κοινωνικού περιθωρίου, ενώ στις πρώτες του μελέτες για τον δέκατο ένατο αιώνα, τον όρισε ως ένα «μακρό αιώνα» που ξεκίνησε το 1789 και έληξε με την έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, το 1914. Αντίθετα, ο εικοστός υπήρξε βραχύς: από το 1914 έως το 1989.
• Αφοσιωμένος μαρξιστής, ο Χόμπσμπαουμ είδε από νωρίς τα επαναστατικά, κοινωνικά και πολιτικά ρεύματα στη Γαλλία και στη Βρετανία ως τα θεμέλια πίσω από την κυρίαρχη σύγχρονη ροπή προς τον φιλελεύθερο καπιταλισμό.
• Κριτικός της τζαζ
• Πέρα από το αυστηρά ακαδημαϊκό του έργο, ο Χόμπσμπαουμ ασχολήθηκε με τη μουσική και κυρίως με την τζαζ. Υιοθετώντας το ψευδώνυμο Φράνσις Νιούτον (το όνομα του κομμουνιστή τρομπετίστα της Μπίλι Χόλιντεϊ), ο Χόμπσμπαουμ έγραφε κριτικές δίσκων της τζαζ για το φημισμένο περιοδικό New Statesman.
• Οπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, από τις αρχές της δεκαετίας του ’30, ο Χόμπσμπαουμ προσχώρησε στους μαρξιστικούς κύκλους και ειδικά στο Κομμουνιστικό Κόμμα εντάχθηκε το 1936. Είκοσι χρόνια αργότερα, με τα γεγονότα στην Ουγγαρία, ο Χόμπσμπαουμ ήταν ο μόνος από τους ιστορικούς που δεν αποχώρησε από το Κ.Κ. της Βρετανίας, έσπευσε όμως να καταδικάσει τη σοβιετική εισβολή στην Ουγγαρία και να εκφράσει την άποψη ότι οι επαναστάσεις στην Πολωνία το 1953 και στην Ουγγαρία το 1956 ήταν «γνήσιες επαναστάσεις εργατών και διανοουμένων εναντίον της γραφειοκρατίας και ψευδο-κομμουνιστικών πολιτικών συστημάτων». Αυτό, εξάλλου, ήταν και το «κλειδί» για τον Χόμπσμπαουμ τόσο τότε όσο και αργότερα, στην κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ: το σύστημα που στήθηκε σε όλη την ανατολική Ευρώπη ήταν κομμουνιστικό μονάχα κατ’ όνομα, συνεπώς, ως θεωρία και ιδεολογία, ο μαρξισμός και ο κομμουνισμός δεν είχαν υποστεί καμία ουσιαστική ήττα.
• Γενικά, πάντως, ο Χόμπσμπαουμ έχει δεχθεί την κριτική για τη μαρξιστική στάση του, την επιμονή του να μη μετακινηθεί από τις βασικές συνιστώσες του πολιτικού στοχασμού του, μολονότι είχε πολλές φορές καταδικάσει τις βαρβαρότητες που έλαβαν χώρα στη Σοβιετική Ενωση και τους δορυφόρους της.
• Ο Χόμπσμπαουμ υπήρξε πολυγραφότατος. Αρκετά από τα βιβλία του κυκλοφορούν και στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Θεμέλιο, το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης και τον Καρδαμίτσα.